Woede – echte en nep…

DE KENNIS VAN GOED EN KWAAD

De kennis van goed en kwaad is ons in de bloedsomloop gegeven.
In het nestelen van een kind bij zijn moeder, want bij haar zijn veiligheid en warmte.
In de nachtschimmen toen we klein waren, in de vrees voor de klauwen van dieren en de donkere kamer,
in de prille verliefdheden waarin onze kinderlijke lust vervuld wordt.

En zouden we zo’n bescheiden oorsprong tegen het idee keren?
Of zeggen we liever dat het goede aan de kant van de levenden staat,
en het kwade aan de kant van de ondergang die erop loert ons te verslinden?
Ja, het goede is de bondgenoot van het bestaan, en de spiegel van het kwade is niet -bestaan.
En het goede is licht, het kwade donker, het goede is hoog, het kwade laag.
Overeenkomstig de natuur van onze lichamen, onze taal.

Met de schoonheid is het net zo. Ze zou niet mogen bestaan.
Niet alleen is er niets voor te zeggen, er is ook een tegenargument.
Toch bestaat ze zonder twijfel en verschilt van de lelijkheid.

Dat kabaal van de vogels in de tuin wanneer ze de morgen begroeten
en wanneer op de vloer de lichtstrepen fonkelen als regenbogen,
of de horizon met zijn golvende lijn waar de perzikkleurige lucht en de donkerblauwe bergen elkaar raken,
of de architectuur van een boom, de ranke gestalte van een zuil, met groen bekroond werd
dat niet sinds eeuwen opgeroepen, zoals vandaag gebeurt,
als een geheim dat plotseling – een ogenblik nog – onthuld zal worden?
En de oude kunstenaar denkt dat hij zijn hele leven zijn hand alleen maar oefende:
nog één dag en dan zal hij de kern binnengaan als het hart van een bloem.

En het goede mag zwak zijn – maar de schoonheid is sterk.
Het niet-bestaan breidt zich uit en legt bestaansgebieden in de as,
zich tooiend in kleuren en vormen die doen alsof ze bestaan.
En als het niet lelijk was, zou niemand het onderkennen.

Wanneer de mensen ophouden te geloven dat het kwade bestaat en het goede bestaat,
kan alleen de schoonheid hen nog bij zich roepen en redden.
Zodat ze weten wanneer ze moeten zeggen: dit is echt, dat is vals.

Czeław Miłosz

---

Woede is een krachtige emotie. Met ingehouden of duidelijk geuite woede een toespraak houden heeft effect, zeker als de toehoorders zichzelf daarin herkennen en zich daardoor ook gewaardeerd, gekend en geaccepteerd voelen. Maar er is een verschil tussen woede die je herkent en waarmee je jezelf kunt identificeren in een toespraak en woede die namaak, die nep is. Woede die een vijand nodig heeft om zichzelf te profileren. Zoals de woedende toespraak van Meloni in Italië waarin ze uitroept dat ze vrouw is, moeder, Italiaanse, christen…om zich op die wijze af te zetten tegen alles wat in haar ogen anders is, dus lesbisch, homo, transgender etc. Anders dus en daarom niet geaccepteerd omdat de traditionele (gezins)waarden van het land zouden worden bedreigd.
Waar heeft ze last van? Waarom geen acceptatie van andere ‘identiteiten’, waarom zoveel hindernissen opwerpen? In naam van het christendom? Dat is een grove leugen want wat zij zeker niet is, is een christen – hoe had ze dat ook blijft roepen – , want tolerantie ten opzichte van anderen, respect en naastenliefde, passen niet in haar woordenboek. Een nep-woede dus want ze is nergens op gebaseerd, een woede die een kunstmatige en in feite totaal ongevaarlijke vijand voorstelt en bevecht.

---

XIX

El casca-nueces-vacías,
Colón de cien vanidades,
vive de supercherías
que vende como verdades.

Antonio Machado

Empty walnut shells,
vainglorious Columbu
lives on broken promises
which he sells as truths.

Vertaling Paul Archer

---

Maar zo werken de populisten van vroeger en van nu, de volksmenners met ophitsende praatjes, met namaak vijanden en met de belofte aan de menigte dat ze nu zelf aan de slag kunnen gaan, dat ze nu zelf de baas kunnen gaan spelen, dat ze nu zelf de stok ter hand kunnen nemen om hen te slaan die altijd geslagen hebben omdat ze nu eenmaal de baas waren (Hilsenrath, Der Nazi und der Friseur).
En eenmaal de stok ter hand genomen en bijpassend uniform is er geen weg meer terug. De poorten met het opschrift “Arbeit macht frei” staan dan wijd open; de vuren branden al en de as waait alle kanten uit…
Het begint met kleine gebaren, schijnbare flut-maatregelen, hier en daar een pesterijtje, dan komen de knokploegen (ook juridisch – want het moet allemaal binnen de wet) en de intimidatie, de verdachtmakingen, de verboden, de overname van de macht en de weg naar de ondergang van de vijanden wordt ingezet…USAbyss is momenteel een heel goed voorbeeld waar met grote stappen elke vooruitgang op het terrein van wetenschap ongedaan wordt gemaakt omdat de wetenschappers de taal niet spreken van de machthebbers. Omdat ze aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan volgens de president die er prat op gaat nog nooit een boek te hebben gelezen. Het hele systeem wordt ontmanteld door autocraten, technocraten en hun financiële aanhang die denkt er alleen maar beter op te worden. Leugens en nog eens leugens en halve waarheden brachten deze nieuwe dictators aan de macht want de werkelijkheid is het tegenovergestelde van de gedane beloftes. Jammer dan voor al die kiezers die hun president op de kleur van zijn ogen geloofden…
Haat is de onderliggende motivatie, woede en haat op de vorige machthebbers, de kritische pers, de kritische rechtspraak, de kritische wetenschap en via het valse spoor van een beroep op identiteit, religie en traditie wordt de ene na de andere maatregel getroffen om al deze vijanden monddood te maken en politiek onschadelijk.

---

VOORWOORD

Jij die ik niet kon redden,
hoor mij aan.
Begrijp mijn eenvoudige taal, voor een andere zou ik mij schamen.
Ik zweer: in mij is geen toverkunst van woorden.
Ik spreek zwijgend tot jou, als een wolk of een boom.

Wat mij sterk maakte, was dodelijk voor jou.
Het afscheid van het tijdperk hield jij voor een nieuw begin,
de inspiratie van de haat voor lyrische schoonheid,
de blinde kracht voor een voldongen vorm.

Hier is het dal van ondiepe Poolse rivieren. En de reusachtige brug,
de witte mist in. Hier is de gebroken stad,
waar de wind je graf bestookt met meeuwengekwetter,
nu ik met je praat.

Wat is een poëzie
die volkeren noch mensen redt?
Een samenzwering van ambtelijke leugens,
een lied van dronkelappen die iemand dadelijk de keel afsnijdt,
een leesboek voor de meisjesklas.

Dat ik zonder het te kunnen goede poëzie verlangde,
dat ik haar verlossende doel pas laat begreep,
dat, alleen dat is mijn redding.

Vroeger werd op graven gierst, papaverzaad gestrooid,
voedsel voor de doden die er kwamen – vogels.

Dit boek leg ik hier neer voor jou die vroeger leefde,
opdat je ons van nu af aan niet meer bezoekt

Warszawa, 1945

Czeław Miłosz

---

Waarom werkt woede zo aanstekelijk op het kiezersvolk? Wat hebben ze verloren, of wat hebben ze niet, terwijl ze wel denken daar recht op te hebben? Een aandeel in de welvaart die ongelijk is verdeeld? Een terecht verlangen als je aan de onderkant van de samenleving met twee baantjes de touwtjes aan elkaar moet knopen. En als hun de worst wordt voorgehouden dat het al heel snel allemaal veel beter zal gaan – als ze maar stemmen op deze nieuwe messias – zijn ze maar al te graag bereid om te happen.
Het verlangen is terecht maar de weg er naar toe is meestal een heel andere. Want de ongelijkheid in de samenleving waardoor er zoveel grote verschillen in welvaart en rijkdom bestaan wordt door de nieuwe messias niet opgeheven. Zou hij dat wel doen en willen uitvoeren snijdt hij in zijn eigen vlees want zijn macht berust nou eenmaal op de goedwil en financiële ondersteuning van de rijke vriendjes of de opportunisten in het bankwezen die nieuwe kansen zien om nog rijker te worden, de ceo’s van grote (vaak vervuilende en klimaat-milieu-onvriendelijke) bedrijven en de fossiele industrie die hun kansen grijpen om de aandeelhouders nog wat meer te spekken en ook natuurlijk henzelf, want ze worden betaald in aandelen, bonussen en andere vormen van gestolen geld. De armen zullen verder worden uitgeknepen om de belastingen voor de rijken te verlagen. Dat is de werkelijkheid die hier met allerlei leugens wordt verborgen en verdraaid.

---

BETOVERING

Mooi is de menselijke rede, en onoverwinnelijk.
Tralies noch prikkeldraad, het vermalen van boeken
noch een banvonnis kunnen er iets tegen doen.
Hij stelt de universele ideeën vast in de taal
en leidt onze hand- met een hoofdletter schrijven we
Waarheid, Rechtvaardigheid, met een kleine: leugen, onrecht.
Als vijand van de vertwijfeling en vriend van de hoop
verheft hij dat wat zou moeten zijn boven dat wat is.
Hij kent Jood noch Griek, slaaf noch meester,
en laat de gezamenlijke wereldhuishouding aan ons over.
Uit het verachtelijk kabaal van gemartelde woorden
redt hij de strenge en heldere zinnen.
Hij zegt ons dat alles steeds nieuw onder de zon is,
opent de gestolde hand van alles wat voorbij is.
Mooi en heel jong is Filo-Sofia,
als de poëzie, met haar verbonden in dienst van het Goede.
De natuur heeft net gisteren hun geboorte gevierd.
Het nieuws werd de bergen door eenhoorn en echo gebracht.
Hun vriendschap wordt beroemd, hun tijd kent geen grenzen.
Hun vijanden hebben zichzelf aan het verderf prijsgegeven.

Berkely, 1968

Czeław Miłosz

---

Is er een ander antwoord op de woede mogelijk? Als je door de onrechtvaardigheid van de machtshebbers jezelf benadeeld voelt, als je vol rechtvaardigheidsgevoelens walgt van het optreden van de onderdrukkers en moordenaars met hun mooie praatjes in hun luxe zwaar beveiligde villa’s en kastelen? Als je begaan met de slachtoffers machteloos de straat opgaat om te protesteren hoewel je weet dat het tuig in de paleizen er geen rekening mee zal houden en dat ze eerder alles in het werk zullen stellen om jou monddood te maken, gevangen te zetten, te martelen, je toekomst te ontnemen: Rusland, Belarus, China, Turkije, Hongarije, Myanmar, en tal van andere landen waar de oppositie niet veilig is, waar protest verboden is, waar jezelf en je familie gevaar lopen ook slachtoffer te worden van het systeem.
In het klein, in de privé-sfeer hoef je niet woedend te reageren op sociale media als je een bijdrage niet bevalt. Want anders doe je net zo goed mee aan de verspreiding van de woede die als een inktvlek verder gaat. Maar als je dan denkt dat je aan de ‘goede’ kant staat en dat je actie tegen de ‘slechteriken’ een ‘goede’ zaak is? Het is bijna onvermijdelijk en het is bijna onmogelijk om er los van te komen als je er midden in staat – als je dagelijks bestookt wordt met berichten en ook zelf daarin een groot aandeel hebt. Helemaal niet meer reageren? Je hoeft niet te reageren: als je dit beseft kan een wereld voor je open gaan: een wereld van vrijheid, want je moet helemaal niets. Dat geeft ruimte. En jouw reactie op internet, jouw bijdrage gaat het verschil niet maken…
Maar moet je dan maar helemaal zwijgen, niet meer meedoen, niet meer protesteren? Zeker als je geraakt wordt door het onrecht dat mensen wordt aangedaan – onschuldigen – vermoorde mensen door brute legeracties zoals in Gaza – hoeveel doden is een gedode Hamasstrijder waard? Hoeveel vrouwen en kinderen – hoeveel journalisten en hulpverleners mogen worden afgeslacht voor het doden van een militaire tegenstander?
Hoever mogen de machthebbers in het Witte Huis nog gaan met hun afbraak van de samenleving en de toekomst van het land? Zijn er niet hardere acties nodig dan alleen maar protesteren via internet en via de straat?
Het blijft een dilemma: de kracht van kwaadheid, van woede valt niet te onderschatten, maar hoe richt je die op de goede doelen?

---

BERISPING

Je wilde schreeuwen,
omdat de mensheid krankzinnig is.
Maar jou past dat wel het minst.

Met wat voor zand,
modder en slijm,
met wat voor hardnekkige splinters
heb jij je kasteel tegen de test van de zee gebouwd

al door een golf aangetast.

Welk een chaos
werd begrensd: van daar – tot hier.
Welk een abyssus
gezien en verzwegen.
Welk een vrees
voor wat je bent.

Het vertoont zich,
maar is het niet.
Het noemt zich,
blijft naamloos.
Het voltrekt zich,
onbegonnen.

De treurende zee
met de kleur van wijn
zal je kasteel oplikken,
ze zal je trots dempen.

Maar toch kon je,
met bijna niets.
Geen zaak van het verstand
of van de deugd.

Zou jij dan het onverstand
van anderen veroordelen.

Czeław Miłosz

---

De wereld kent vele leugens en vele waarheden. Talloos zijn de spreekwoorden over waarheid en over leugens. De waarheid zal uiteindelijk overwinnen, zo een gezegde, maar soms is de weg wel erg lang en duurt het schijnbaar eindeloos voordat de leugenaars aan hun einde komen en de leugens worden ontmaskerd. Ook in de bijbel in de verhalen over Jezus komt de waarheid en de kracht ervan ter sprake. De waarheid maakt vrij: Johannes 8,34 U zult de waarheid kennen, en de waarheid zal u bevrijden. Dit is echter geen abstracte uitspraak dat de waarheid hoe dan ook vrij zal maken. Want wat is de waarheid, wat is waarheid? In welke context en in welke samenhang? De tekst zelf luidt:

Johannes 8,21-36: Hij nam opnieuw het woord en zei: ‘Ik ga weg, en u zult me zoeken. Maar u zult in uw zonde sterven. Waar ik naartoe ga, daar kunt u niet komen.’ De Joden zeiden: ‘Hij zal toch geen zelfmoord plegen, dat hij zegt dat hij ergens naartoe gaat waar wij niet kunnen komen?’ Jezus vervolgde: ‘U bent van beneden, ik ben van boven; u hoort bij deze wereld, ik hoor niet bij deze wereld. Ik heb tegen u gezegd dat u in uw zonden zult sterven, want als u niet gelooft dat ik het ben, zult u inderdaad in uw zonden sterven.’ ‘Wie bent u dan?’ vroegen ze. Jezus zei: ‘Wat ik vanaf het begin al tegen u gezegd heb. Ik heb veel over u te zeggen, en veel in uw nadeel, maar ik zeg tegen de wereld wat ik gehoord heb van hem die mij gezonden heeft, en hij is betrouwbaar.’ De mensen begrepen niet dat hij over de Vader sprak. ‘Wanneer u de Mensenzoon hoog verheven hebt,’ ging Jezus verder, ‘dan zult u weten dat ik het ben, en dat ik niets uit mijzelf doe, maar over deze dingen spreek zoals de Vader het mij geleerd heeft. Hij die mij gezonden heeft is bij mij; hij heeft me niet alleen gelaten, omdat ik altijd doe wat hij wil.’
Toen hij deze dingen zei, kwamen velen tot geloof in hem. En tegen de Joden die in hem geloofden zei Jezus: ‘Wanneer u bij mijn woord blijft, bent u werkelijk mijn leerlingen. U zult de waarheid kennen, en de waarheid zal u bevrijden.’ Ze zeiden: ‘Wij zijn nakomelingen van Abraham en we zijn nooit iemands slaaf geweest – hoe kunt u dan zeggen dat wij bevrijd zullen worden?’ Jezus antwoordde: ‘Waarachtig, ik verzeker u: iedereen die zondigt is een slaaf van de zonde. Nu blijft een slaaf niet voor eeuwig in huis, maar de Zoon blijft wel voor eeuwig. Dus wanneer de Zoon u vrij zal maken, zult u werkelijk vrij zijn.

Hier gaat het over de waarheid die tot zijn recht komt in het volgen van Jezus als leerling door zijn Woord te doen en te leven. Dan pas zul je de waarheid kennen en ervaren zoals Jezus die beleeft en voorleeft in het doen van het Woord van God. En wat behelst dit Woord? Een hele verzameling boekwerken is er over volgeschreven die samen de bijbel (Biblos) vormen. Studie is nodig om deze teksten te lezen en te verstaan en doen is nodig om het woord in een weerbarstige werkelijkheid tot leven te brengen. Onvoorwaardelijk – zonder mitsen of maren – zonder voorbehoud en zorg voor het eigen hachje. Moed en overgave is gevraagd. Om in de voetsporen van Jezus te treden en de uitkomt is hoogst onzeker.

In de wereld geldt ook naast de waarheid de onwaarheid en de cynische houding van de machthebbers, de teleurgestelden in de waarheid omdat ze niet bracht wat ze hadden verwacht. Gebroken idealen, teleurgestelde mensen, en dan maar nergens meer in geloven. Zoals misschien Pilatus die over waarheid sprak bij de tentoonstelling van Jezus, zijn presentatie voor het volk dat zijn dood aan het kruis eiste :- toen hij retorisch antwoordde ‘wat is waarheid?’De hele passage citeren is hier echter nodig om de context van de uitspraak te zien waarin deze vraag over de waarheid wordt gedaan. De tekst luidt:

Johannes 18.33-40: Nu ging Pilatus het pretorium weer in. Hij liet Jezus bij zich komen en vroeg hem: ‘Bent u de koning van de Joden?’ Jezus antwoordde: ‘Vraagt u dit uit uzelf of hebben anderen dit over mij gezegd?’ ‘Ik ben toch geen Jood,’ antwoordde Pilatus. ‘Uw volk en uw hogepriesters hebben u aan mij uitgeleverd – wat hebt u gedaan?’ Jezus antwoordde: ‘Mijn koningschap hoort niet bij deze wereld. Als mijn koningschap bij deze wereld hoorde, zouden mijn dienaren wel gevochten hebben om te voorkomen dat ik aan de Joden werd uitgeleverd. Maar mijn koninkrijk is niet van hier.’ Pilatus zei: ‘U bent dus koning?’ ‘U zegt dat ik koning ben,’ zei Jezus. ‘Ik ben geboren en naar de wereld gekomen om van de waarheid te getuigen, en ieder die de waarheid is toegedaan, luistert naar wat ik zeg.’ Hierop zei Pilatus: ‘Maar wat is waarheid?’
Na deze woorden ging hij weer naar de Joden buiten. ‘Ik heb geen schuld in hem gevonden,’ zei hij. ‘Maar het is bij u gebruikelijk dat ik met Pesach iemand vrijlaat – wilt u dat ik de koning van de Joden vrijlaat?’ Toen begon iedereen te schreeuwen: ‘Hem niet, maar Barabbas!’ Barabbas was een misdadiger.

Hier dezelfde inhoud: Jezus getuigt van de waarheid van het Woord van God en leeft dat voor. Ieder die hieraan hecht, hieraan is toegedaan luistert hiernaar en laat deze waarheid in zijn leven gelden. Leven volgens Gods geboden. De Romein Pilatus heeft hier niets mee. Hij komt uit een andere cultuur met een andere vorm van religie. Hij is de zetbaas van de Romeinse keizer in Rome in het bezette Galilea. Een zetbaas met bijna absolute macht, macht over leven en dood, macht om vrij te laten wie hij wil en te doden wie hij wil. Macht die de moderne dictators en de would-be dictators o zo gaarne zouden willen uitoefenen. Een soort ‘goddelijke macht’ maar dan in volslagen negatieve zin want zij weten bij God niet wat het goede is…en hoe Gods Woord te volgen, hoeveel kaarsjes ze ook aansteken voor het oog van de camera zoals de huichelende hypocrieten in het Kremlin en het Witte Huis.

---

IN DE BOOM GAAN

En hij plaatste ten oosten van de ruin van Eden de cherubs
en het heen en weer flitsende vlammende zwaard om de weg
naar de levensboom te bewaken.

Genesis 3:24

Hij begon weer te zien en zei: ‘Ik zie mensen,
het zijn net bomen, maar ze lopen rond.’

Marcus 8:24

De boom, zegt de goede Swedenborg, is de naaste verwant van de mens.
Zijn takken verstrengelen zich als armen in een omhelzing.
In werkelijkheid zijn de bomen onze ouders,
we zijn uit de eik verwekt of misschien, zoals de Grieken willen, uit de es.

Onze mond en onze tong proeven de vrucht van een boom.
De borst van de vrouw wordt appel genoemd, en granaat.
Haar schoot is als voor de boom de donkere schoot van de aarde.
Terecht ligt dus wat het meest begeerd wordt in één boom besloten
en zoekt de wijsheid de aanraking van zijn nieuwe schors.

Ik heb vernomen, zegt de knecht van het Nieuwe Jeruzalem,
dat Adam in de paradijstuin, in de Gouden Eeuw van de mensheid,
de generaties aanduidt na de pre-adamieten,
die ten onrechte werden veracht: ze waren vreedzaam,
vriendelijk voor elkaar, wild maar niet dierlijk,
gelukkig in hun land van vruchten en bronwater.

Adam, geschapen naar het beeld en de gelijkenis,
vertegenwoordigt her breken van de wolken, die de geest bedekten.
En Eva, waarom werd zij uit Adams rib genomen?
‘Omdat de rib dicht bij het hart is, zo luidt de naam van de eigenliefde,
en Adam Eva bekent door in haar zichzelf lief te hebben.’

Boven dat tweetal de boom. Een boom die schaduw werpt.
Waarvan de raad van de Koninklijke Mijnbouwcommissie in het werk
De amore conjugali het volgende zegt:

‘De Levensboom duidt de mens aan, die vanuit God leeft ofwel God
die leeft in de mens; en aangezien liefde en wijsheid, ofwel naastenliefde
en geloof, ofwel het goede en de waarheid het leven van God in
de mens vormen, worden ze verbeeld door de Levensboom, dat wil
zeggen: het eeuwige leven van de mens … Maar de Boom van de kennis
duidt de mens aan die meent dat hij vanuit zichzelf leeft en niet
vanuit God; dan komen de liefde en de wijsheid ofwel de naastenliefde
en het geloof ofwel het goede en de waarheid, van hemzelf en niet
van God; en hij meent dit omdat hij ogenschijnlijk vanuit zichzelf
denkt en verlangt, spreekt en handelt.’

De eigenliefde gaf de appel aan de mens en de Gouden Eeuw was
voorbij.
Daarna kwam de Zilveren Eeuw. De Bronzen. De IJzeren.

Dan doet een kind zijn ogen open en ziet voor het eerst een boom.
En voor ons zijn de mensen als lopende bomen.

Czeław Miłosz

---

Telkens is er een nieuw begin mogelijk. Hoeveel leugens er ook op elkaar worden gestapeld, hoeveel woede en onderliggende haat ook geuit. Aan alles komt een einde, ook al lijkt het de slechteriken te lang goed te gaan…

Nuestras vidas son los rios
Que van a la mar
Que es el morir

Jorge Manrique

Unser Leben ist wie ein Fluss,
der sich ins Meer ergiesst,
das Sterben heisst.

Als je het trucje doorhebt hoe de populisten hun aanhang werven kun je er ook beter op reageren. De woede is slechts hulpmiddel. De leugendracula van de Partij Voor Verdraaiing met zijn Hongaarse, Franse, Duitse, Italiaanse, Israelische en Amerikaanse vriendjes kan echter niet zonder. Het is de brandstof voor zijn handelen, zijn denken, zijn wervingstechnieken. Zonder woede, zonder aangewakkerde kwaadheid en verontwaardiging gaat hij uit als een kaars, blijft over een zielig hoopje mens. Treurig, beklagenswaardig, een mislukt bestaan want de beloofde vrijheid bleek een kooi, een gevangenis, een keten te zijn waarmee hij gebonden werd aan de mammon. Zij die het gouden kalf aanbaden moesten het goudstof drinken van het gemalen afgodsbeeld. Toen gingen ze dood, hun valse hoop op de mammon kwam hard ten einde. Eens kijken hoe de sprookjes eindigen die nu worden verkondigd en waarvan tevelen de hoge prijs moeten betalen: honderdduizenden ja zelfs miljoenen vluchtelingen die geen kant uit kunnen omdat ze zijn opgesloten, gebroken verloren toekomsten omdat enkelingen bedachten dat al deze mensen ongewenst zijn en overbodig. Wat zal de straf zijn voor al deze despoten die achteloos over het leven van anderen beslissen, hoe lang laten wij hun nog hun onmenselijke gang gaan?

---

XLV

Morir.. ¿Caer como gota
de mar en el mar inmenso?
¿O ser lo que nunca ha sido:
uno, sin sombra y sin sueño,
un solitano que avanza
sin camino y sin espejo?

Antonio Machado

To die… is it to fall like a drop
of sea into the immense sea?
Or to be what one never was:
alone, without shadow, without a dream,
a solitary being who moves forward
without a path, without a mirror?

Vertaling Paul Archer

---

John Hacking
14 april 2025

Bron:
Miłosz, Czesław, Gedichten. Gekozen, vertaald en van nawoord voorzien door Gerard Rasch, Amsterdam Antwerpen 2003 (Atlas)

---