Studentenkerk overweging 17 september 2023
Welkom
Genade en innerlijke vrede moge ons allen ten deel vallen.
Beste mensen, beste gasten, allen die hier vaker komen en allen die vandaag hier zijn vanwege de viering ter ere van mijn afscheid. Graag heet ik jullie welkom. Een beetje vreemd voelt het wel, zo’n afscheidsviering. Daarom ben ik ook heel blij dat jullie bij deze gebeurtenis aanwezig zijn en dat wij dit samen mogen vieren. We gaan meteen van start zodat ik dadelijk tijdens de overweging iets meer tijd heb.
Laten we stil worden, laten we eerst stilstaan bij wat ons beweegt.
Barmhartige – sterk ons, behoed ons, bemoedig ons door uw woord. Opdat wij dit woord inzetten in ons leven – het daad laten worden. Zodat mens én natuur tot hun recht blijven komen. Amen.
Overweging
Gedurende mijn hele werkzame leven heb ik mij laten inspireren door teksten van anderen. Dat kan ook bijna niet anders. We spreken en schrijven met de woorden die wij van anderen hebben geleerd en geleend. Maar dat is natuurlijk een open deur. Maar wanneer inspireren teksten je, zodat ze een leven lang met je meegaan? Zonder dat de diepte ervan verloren gaat, zonder dat ze plat worden.
De schrijfster Elizabeth Barrett Browning heeft eens gezegd: „Veel gedachten hebben de gestalte van een klok. Ze gaan luiden als je ze een keer hebt aangeraakt. Zo’n gedachte is voor mij het citaat uit de Bijbelse profeet Micha 6,8. Het vormt ook de afsluiting van het boek van de Joodse filosoof Franz Rosenzweig: “Stern der Erlösung”, waar ik lang geleden mijn kandidaat scriptie over schreef. Nu ik aan het einde van mijn werkzame leven sta als studentenpastor in de Studentenkerk is de cirkel rond als ik dit citaat uit Micha gebruik in deze viering.
Maar voordat ik wat verder inga op de tekst en op de wijze waarop deze gedachte mij blijft inspireren wil ik eerst twee valkuilen noemen, opdat wij ons goed blijven verstaan. Het is niet de bedoeling om jullie – de toehoorders – om de oren te slaan met Bijbelse citaten alsof er een waarheid moet worden verkondigd. We zijn tenslotte door een tijd barrière van ruim twee en een half duizend jaren gescheiden van het ontstaan van deze tekst.
* Valkuil een luidt: citeren uit de bijbel zonder context, zonder duiding heet de steengroeve methode: brokstukken uithakken en inzetten in het betoog om je gelijk te halen of om de ander proberen te overdonderen. Alsof de steen die je op je pad vindt staat voor de waarheid van de berg waar die van afkomstig is. De steen verwijst er hoogstens naar en is slechts een heel heel heel klein deeltje ervan. Hem meer waarheid toekennen is dan eigenlijk een vorm van bedrog. Of het spelen voor God.
* Valkuil twee luidt: we denken dat we teksten uit vreemde culturen begrijpen “zoals ze zijn”, maar in werkelijkheid begrijpen we ze alleen “zoals wij zijn”. De tijd barrière valt niet te overbruggen hoe veel we ook ons best doen. We moeten het doen met de betekenissen die wij hier en nu vanuit onze context aan de tekst geven.
Dit gezegd hebbende kunnen we het citaat uit Micha wat nader gaan bekijken. Waarom is het voor mij een inspirerende tekst? Ik heb expres drie vertalingen achter elkaar gezet zodat duidelijk wordt dat je er met één weergave niet bent. Dat je vooral niet moet denken dat je de waarheid in pacht hebt. Bij de studie van Bijbelse teksten is eenduidigheid vaak ver te zoeken is. Ons citaat is daar een prachtig voorbeeld van.
Wat allereerst opvalt, ik heb het vetgedrukt laten afdrukken, is het Hebreeuwse woordje Chesed, hier vertaald met respectievelijk vriendschap, trouw en ouderwets in de Statenvertaling goedertierenheid. Synoniemen zijn: 1) Barmhartigheid 2) Compassie 3) Edelmoedigheid 4) Genade 5) Gratie 6) Mildheid.
Goedertieren betekent oorspronkelijk goeder tiere, van goede groei. Maar goedertieren heeft de betekenis aangenomen die grenst aan de betekenis van genadig. Goedertierenheid behelst: genade, gunst, goedheid, getrouwheid, vriendelijkheid, zachtaardigheid. Het Engelse equivalent ‘lovingkindness’ betekent letterlijk liefhebbende vriendelijkheid of edelmoedigheid.
Het Hebreeuwse Chesed komt 248 keer voor in Hebreeuwse bijbel. Een belangrijk woord dus in het bewandelen van de weg naast of met God. Vriendschap, trouw, goedertierenheid liefhebben. Dat vraagt actieve inzet.
Dat brengt me bij het tweede woordje: wandelen. Zien jullie het al voor je? Wandelen met God, of wandelen op Gods’wegen? Ik vind dat een fascinerende gedachte. Je leven als wandeling, met, naast, bij, samen met God. Of het idee dat God met jou meewandelt. Zoals een soort therapeut – letterlijk ook een wandelaar naast jou.
Maar het is geen gewoon wandelen. Het wandelen wordt gekleurd door een houding. Naarstig (een woord dat ijverig, met grote inzet kan betekenen), nederig, of ootmoedig (of deemoedig) wandelen. Ook dat vraagt actieve inzet en veel toewijding. Naast dit wandelen wordt ook gevraagd om recht te doen, doen wat recht is in de ogen van God. Rechtvaardig handelen, opkomen voor de ont-rechten. Een hele waslijst dus in een citaat.
Maar dan zijn we er nog niet. Ons is bekend gemaakt wat goed is. We kunnen ons dus niet verschuilen achter ‘dat wist ik niet’ of ‘daar heb ik nog nooit van gehoord.’ Maar wie is die Ene, ook de Heer, of de Heere genoemd? Wandelen met je God klinkt leuk, maar wat staat er op de eerste plaats werkelijk in het Hebreeuws? Is die Ene, is God niet de onbekende partner in dit verhaal, het grote vraagteken? Zeker voor velen die niet in God geloven, die niks met geloof en met religie hebben?
Het mooie van dit citaat uit Micha is dat er op twee manieren over God gesproken wordt. Een keer als de Ene, de Heer, Heere, wat een vertaling is van de godsnaam JWHW (Adonai) en de tweede keer over Elohiem, wat wij vertalen met God.
In feite komt God hier in alle breedte van de betekenissen naar voren: Adonia is de God die in alle verhalen een relatie aangaat met de mens: Abraham, Noach, Mozes. Elohiem is de God die op afstand staat. De schepper. Met Adonai kun je praten, met Elohiem niet, die staat te ver weg. Jullie merken het, het ligt niet zo eenvoudig. In werkelijkheid zijn er nog tal van andere namen voor God in de bijbel en is onze manier van spreken over God met slechts één begrip, een vorm van abstract over een werkelijkheid spreken, die veel dieper en veel breder is.
Maar wat betekenen deze woorden uit Micha nu voor mij, wat kunnen ze voor ons betekenen? In het gedicht van Irma Kurti, Met de ogen van een kind wordt een verlangen uitgedrukt dat misschien heel vertrouwd aanvoelt. Maar ook de ervaring dat het ondergane lijden in dit leven, je blik kleurt en vertroebelt, waardoor je door een waas van tranen het universum aanschouwt. En wie van ons is nog nooit door lijden aangeraakt – wie heeft nog nooit pijn gevoeld en verdriet? De vraag stellen is haar beantwoorden.
Uit het citaat van Micha kies ik een woord dat mij blijft intrigeren: het begrip ootmoedig / deemoedig. Misschien kunnen we leren van het voorbeeld van Rachel Carson (1907-1964). Zij was een biologe die prachtig over het leven in zee kon schrijven. Ze verzette zich tegen het gebruik van DDT – ze voerde een strijd tegen een machtige overheid, een grote boerenlobby en de chemische industrie. Zij staat aan de basis van de ecologische beweging. Tijdens een toespraak zegt zij:
“Hoe meer we aandacht besteden aan de wonderen en de werkelijkheid van het universum, hoe minder plezier we zullen beleven aan onze eigen vernietiging.” Ze is ervan overtuigd dat deemoed een vruchtbare houding is. Want zo zegt ze: »Verwondering en deemoed zijn heilzame gevoelens, waarnaast het verlangen naar vernietiging géén plaats heeft.”
Carson vond ook dat het begrip biocide veel eerlijker was dan het begrip pesticide. Het leven wordt erdoor vernietigd. Ze vond dat we ons niet echt beschaafd kunnen noemen zolang we ons alleen om intermenselijke relaties bekommeren en niet om alle leven om ons heen. We voeren een soort oorlog tegen de natuur en dat doet afbreuk aan onze humaniteit. Carson pleit daarom voor een vorm van deemoed die tot belangeloze creativiteit en dienstbaarheid leidt aan samenleving én natuur.
Deze gedachte, die voor mij klinkt als een klok, is niet alleen een oproep tot bijvoorbeeld gebed, wanneer een kerkklok luidt. Het is voor mij ook een oproep om te handelen – tegen de inzet van pesticide, tegen de uitputting van de bodem, tegen de vernietiging van de natuur omdat alles ondergeschikt wordt gemaakt aan de financiële belangen van enkelingen. Dus tijd om te handelen, tijd om op te staan.
De afgelopen 23 jaar heb ik mij door veel mensen en zaken laten inspireren. Het thema duurzaamheid was er een van. Het thema welzijn en zin ervaren in je leven was een ander. Religie heeft daarbij een rol gespeeld maar niet altijd. Veel studenten en medewerkers zijn niet religieus maar iedereen is gebaat bij welzijn en een zinvol bestaan.
Met veel plezier heb ik hier in de Studentenkerk gewerkt. Daar ben ik dankbaar voor. Dankbaar ook voor de vele vormen van samenwerking, met dit team nu hier en daarvoor, onze besturen, collega’s in het land, met medewerkers en studenten op de campus en soms met kunstenaars van buiten. Ik had het niet willen missen. Dankbaar ben ik ook voor de contacten met iedereen die de Studentenkerk bezoekt, op zondagen, en door de week. De gesprekken die zijn gevoerd en de activiteiten die zijn aangeboden. De kunstprojecten, het overleg met medewerkers die ondersteuning verlenen op allerlei gebied – vanaf de tuin tot en met gebouw en computers. Teveel om op te noemen.
Dank ook aan alle naasten waaronder vrienden, en aan Judith mijn vrouw voor alle ondersteuning en af en toe goede kritische vragen( en de vele lunchpakketten met af en toe een leuke verrassing). Het is mooi geweest, een nieuwe tijd breekt aan. Nieuwe mogelijkheden. Nieuwe wandelingen en nieuwe perspectieven. Amen.
John Hacking
18 september 2023
Gelezen
Micha 6,8 (Naardense bijbel)
Hij heeft je gemeld, –rode– mens, wat goed is,-
en wat vraagt de Ene anders van je
dan recht doen, vriendschap liefhebben
en naarstig wandelen met je God?
Micha 6,8 (NBG)
Er is jou, mens, gezegd wat goed is,
je weet wat de HEER van je wil:
niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten
en nederig de weg te gaan van je God.
Micha 6,8 (Statenvertaling)
Hij heeft u, mens, bekendgemaakt wat goed is.
En wat vraagt de HEERE van u
anders dan recht te doen, goedertierenheid lief te hebben
en ootmoedig te wandelen met uw God.
MET DE OGEN VAN EEN KIND
Ik wil de wereld zien met de ogen van een kind,
amandelvormig, helder, zuiver en onschuldig:
een weiland waar mensen, bloemen en de glimlach gedijen,
waar de honger, de armoede en het kwaad afwezig zijn.
Ik wil de wereld zien met de ogen van een kind,
mij gestreeld voelen door de betovering der dromen,
met behulp van een ladder de sterren vervoegen
om met mijn arm de einders aan te kunnen raken.
Nee, ik wil de wereld niet met mijn ogen zien,
ach, zij hebben te veel gezien, ze voelen zich
ondergedompeld in tranen die nooit opdrogen
en achter een waas het universum aanschouwen.
Irma Kurti
vertaling: Germain Droogenbroodt
* Valkuilen uit: Das Neue Testament und Frühchristliche Schriften,. Übersetzt und kommentiert von Klaus Berger und Christiane Nord, Frankfurt am Main 2015, (Insel Verlag), pag. 20
citaten Rachel Carson uit:
Maria Popova, Findungen. Aus dem Amerikanischen von Stefanie Schäfer, Heike Reissig und Tobias Rothenbücher, Zürich 2022, (Diogenes)
Andere citaten uit dit werk ter overdenking zijn:
Das Leben des Menschen ist ein sich selbst entwickelnder Kreis, der, ausgehend von einem unwahrnehmbaren Ringlein, nach allen Seiten in neue größere Kreise übergeht, ohne Ende fort und fort. Die Ausdehnung, welche diese Kreisentfaltung, Kreisrund auf Kreisrund, annimmt, hangt van der Wahrheit oder Spannkraft der einzelnen Seele ab.
pag 550
Rachel Carson: Je mehr wir auf die Wunder und Wirklichkeiten des Universums achten, das uns umgibt, desto weniger Gefallen werden wir an unserer eigenen Zerstörung finden«, erklärt die schlanke Frau mit den ausdrucksvollen mittelmeerblauen Augen, die hinter dem etwas zu großen Vortragspult steht, mit bescheidener Souveränität. »Staunen und Demut sind heilsame Gefühle, neben denen die Lust an der Zerstörung keinen Platz findet.«
pag 636
Doch nun trat Rachel Carson als literarische Darstellerin in Erscheinung und stellte dabei eine einzigartige Virtuosität und Weitsicht unter Beweis. In den folgenden zehn Jahren sollte sie maßgeblich zur Entstehung der Umweltbewegung beitragen, den Begriff Ökologie in den allgemeinen Wortschatz einfuhren und das moderne Bewusstsein für die Natur mit ihrem epochalen Werk Silent Spring (dt. Der stumme Frühling) erwachen lassen – einem jener seltenen Bücher, die wie Keplers Astronomia Nova, Margaret Fullers Woman in the Nineteenth Century und Darwins Über die Entstehung der Arten die Geschichte verändern, indem sie das menschliche Denken verändern.
pag 637
Ich habe keine Angst davor, als sentimental zu gelten, wenn ich sage: Ich glaube daran, dass die Schönheit der Natur für die geistige Entwicklung des Menschen und der Gesellschaft unverzichtbar ist. Ich glaube daran, dass wir jedes Mal, wenn wir diese Schönheit zerstören und eine natürliche Besonderheit der Erde durch etwas Künstliches, vom Menschen Erschaffenes ersetzen, das geistige Wachstum des Menschen verlangsamen.
pag 710
Sie fand, statt „Pestizid“ bringe der begriff „Biozid“ sehr viel deutlicher die Unmöglichkeit zum Ausdruck, die Erde derartigen Giften auszusetzen, „ohne sie für alles Leben ungeeignet zu machen“.
pag 738
Wir sind so lange nicht wahrhaft zivilisiert, wie wir uns nur um die zwischenmenschlichen Beziehungen kümmern. Bedeutsam ist vielmehr das Verhältnis des Menschen zu allem Leben. Noch nie wurde dies so
übersehen wie in unserer heutigen Zeit, in der wir unsere Technologie einen Krieg gegen die Natur führen.”(…) Uns mit unnötiger Zerstörung und unnötigem Leid abzufinden schmälert unsere Humanität.
pag 776
Die Frage ist, ob irgendeine Zivilisation einen unerbittlichen Krieg gegen das Leben führen kann, ohne sich selbst zu zerstören und ohne das Recht zu verspielen, zivilisiert genannt zu werden.
pag 777
Ich wurde fast sagen, dass die Krankheit möglicherweise in einem sehr realen und sehr schlimmen Hass auf das Leben als solches besteht, natürlich unbewusst und begraben unter unserem erbärmlichen und oberflächlichen Optimismus in Bezug auf uns selbst und unsere Wohlstandsgesellschaft. Aber ich glaube, dass schon allein die
Gedankengange des materialistischen Wohlstands (und hier finden sich die gleichen Dinge in all den verschiedenen Wirtschaftssystemen, die den Wohlstand um seiner selbst willen anstreben) letztlich selbstzerstörerisch sind.
pag 787
Im Gegenteil, die Pflicht unserer heutigen Zeit, die »Berufung« des modernen Menschen « darin, diese beiden in höchster Demut zu vereinen, was zu einer absolut selbstvergessenen Kreativität, einem
selbstvergessenen Dienst fuhren wird.
pag 788
Wir sprechen immer noch im Jargon von Eroberern. Wir sind immer noch nicht reif genug, um uns selbst als einen sehr kleinen Teil eines riesigen und unglaublichen Universums zu begreifen. (… ) Wir werden als Menschheit nie gekannten Herausforderungen gegenüberstehen und unsere Reife und Beherrschung beweisen müssen – nicht der Natur, sondern uns selbst.
pag 792
bron: Maria Popova, Findungen. Aus dem Amerikanischen von Stefanie Schäfer, Heike Reissig und Tobias Rothenbücher, Zürich 2022, (Diogenes)
betekenisgeving & levenshorizon 
Goed gezelschap gewenst in de schaduw van diegenen die je lief zijn gewenst
LikeLike