Integreren geeft warmte

Integreren geeft warmte

Afgelopen donderdag nam ik deel aan workshop over radicalisering en hoe je mensen kunt herkennen die aan het radicaliseren zijn. Op dit moment natuurlijk ‘hot news’ met het oog op terugkerende Syrië-gangers die daar hebben gevochten voor IS of voor een andere groep in de regio. Aanslagen en terreur vanuit geradicaliseerde Islamitische hoek staan bijna dagelijks in de krant. Toch is het een ernstige geestelijke korstsluiting om Islam zonder meer te koppelen aan terreur en aan aanslagen en radicalisme. De groepen binnen de Islam die zich bezig houden met aanslagen en oorlogvoering tegenover niet moslims of tegenover zorgvuldig gekozen doelen bedraagt volgens de inleiders van de workshop nog niet een promile van de totale groep gelovigen. Het aantal moslims bedraagt meer dan 1,5 miljard over de hele wereld en wikipedia maakt goed zichtbaar hoeveel moslims er per land wonen. 1 promile is op dit grote getal toch nog een grote groep om ernstig rekening mee te houden.  Het is geen ‘quantite négligeable’. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_landen_naar_aantal_moslims).

Naast terreur en aanslagen vanuit religieuze gemotiveerde bewegingen is er ook een toename van radicalisering van andere groeperingen in de samenleving. Denk aan de ‘White bombers’ in de VS, de locale verzetshaarden aldaar tegen de overheid, de (vaak christelijke) sektarische groepen die aanslagen plegen op abortusklinieken, artsen, journalisten. De rechts extremistische en links extremistische bewegingen die in de hele wereld actief zijn (onder de vlag van vrijheidsstrijders) en die geregeld van zich laten horen. De begrippen rechts en links zijn in die zin aan inflatie onderhevig want politieke motivatie en politiek ideologie is voortdurend aan veranderingen onderhevig. Kenmerkend voor al deze groepen is het feit dat ze geweld inzetten om hun doelen te bereiken. “Een gangbare definitie van radicalisering is dat het gaat om “de groeiende bereidheid tot het nastreven en/of ondersteunen van diep ingrijpende veranderingen in de samenleving die op gespannen voet staan met de democratische rechtsorde en/of waarbij ondemocratische middelen worden ingezet” (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, 2006, p.119)“ http://www.expoo.be/wat-is-radicalisering

De democratische rechtsorde ondermijnen is een daad met vergaande gevolgen. In de workshop kwam ter sprake dat democratie ‘an sich’ niet voldoende is om de samenleving te vrijwaren van geweld. Als een groep de overhand heeft en een referendum organiseert tegen buitenlanders en dit met grote meerderheid wint, dan is dat een bedreiging voor diezelfde democratie want dan valt de samenleving uit elkaar. Als minderheden niet door de rechtsorde worden beschermt is democratie een lege huls en komt het neer op het recht van de meerderheid of de sterkste. Referenda zijn dus niet onschuldig en dienen plaats te vinden binnen de spelregels en kaders die de rechtsorde stelt. Referenda die oproepen om de uitgangspunten van de grondwet en de democratische rechtsorde met voeten te treden werken dus contraproductief en zijn in handen van populisten gevaarlijke instrumenten. Het einde van de beschaving is dan in zicht. Dan is radicalisme niet meer iets van terroristen in een ander land maar wordt het gevoed binnen onze eigen landsgrenzen. De verkiezing van een president die in zijn campagne oproept tot discriminatie en zelf het voorbeeld geeft zet velen aan om zijn voorbeeld te volgen. Dat is in principe ongrondwettig. Maar wie durft het aan in de Amerikaanse democratie om hem daarvoor ter verantwoording te roepen? De kleine ‘dictator in spe’ van de PVV heeft nu een proces aan zijn broek vanwege zijn “minder-minder uitspraak” ten aanzien van de Marokkaanse bevolking in Nederland. Vooral ook het vervolg op die uitspraak “daar gaan we voor zorgen” ligt op het zelfde niveau als de uitspraken van de Amerikaanse president die miljoenen Mexicanen, ‘criminelen’ en ‘illegalen’, het land wil uitzetten. Alsof die Mexicanen allemaal besmet zijn met crimineel gedrag.

Een aanval op de rechtsorde, het rechtssysteem beschuldigen van partijdigheid en van vooringenomenheid, een twitterbericht met afbeeldingen van hoofden van rechters (uit jouw proces) met een Turkse vlag, of afgebeeld als landverraders (Brexit) zijn even zovele signalen van radicalisering. Er wordt dan wel nog geen geweld gebruikt maar de kiem is gelegd. De media beschuldigen van partijdigheid en massaal laten uitjoelen bij bijeenkomsten alsof er geen goede berichtgeving bestaat is hetzelfde. Natuurlijk zijn er corrupte rechtssystemen, natuurlijk is de rechtsorde in een dictatuur partijdig, en de media afhankelijk, maar dat wil niet zeggen dat in een democratie alles en iedereen rot is en dat het systeem verrot is (of dat het parlement een nepparlement is – trouwens wat die je daar dan nog?). Groeperingen die aan de macht willen komen via democratische middelen en daarna deze democratie ondermijnen door de rechtsorde aan te vallen en te betichten van corruptie verworden tot dictatoriale machtsfactoren die de samenleving meer onheil dan heil berokkenen. De stem van het volk is altijd een stem van de schreeuwers die de meeste aandacht trekken en de zwijgende meerderheid zwijgt. 49% van de Amerikaanse bevolking is niet gaan kiezen. De Republikeinen vertegenwoordigen dus maar 25% van de bevolking en beslissen nu over het hele volk. Is dat democratie? Of is dat dikke pech omdat de helft gewoon niet meedoet?

Het thema radicalisering is niet alleen actueel maar het maakt ook het probleem van de integratie acuut. Als we als land willen dat anderen zich aanpassen aan onze waarden en normen noemen we dat niet integratie maar assimilatie. Integreren veronderstelt dat je mekaar in de ogen kijkt, luistert naar elkaar, elkaars waarden en normenpatronen uitwisselt en uiteindelijk tot een vergelijk komt, een modus vivendi, een vorm van samenleving waarin aan alle partijen recht wordt gedaan binnen de kaders die mogelijk zijn en die rechtvaardig zijn. Met behoud van eigen afkomst, traditie, religie, gebruiken en gewoontes, waarden en normen. Botsen deze dan moet er gepraat worden. Denken staat iedereen vrij, je mag denken wat je wilt, werd in de workshop gezegd, maar uitvoeren wat je denkt kent zijn beperkingen. Als dat tegen de democratische rechtsorde ingaat is de overheid gerechtigd om in te grijpen. Tussen een gedachte, tussen de verwoording ervan en de uitvoering ervan in daden ligt meestal een wijde kloof maar in het proces van radicalisering kan het gebeuren dat iemand binnen 3 maanden radicaliseert. Dat is niet alleen een effect van de context waarin hij of zij zich bevindt (discriminatie, niet meetellen, zich afgeschreven en minderwaardig voelen etc.) maar ook van sociale en virtuele invloeden. Gelijkgestemden op internet, berichtgeving die eigen opvattingen en overtuigingen bevestigt en versterkt, sociale relaties die jou een nieuw perspectief bieden, vaak een wereld zwart – wit, waarin duidelijk is wie de goeden en wie de slechten zijn, statusverhoging en een doel om te leven, het zijn allemaal factoren die meespelen. Hieronder ligt een patroon van waarden en vaak een botsing van waarden. In de worshop werd dit gevisualiseerd en uitgelegd aan de hand van 2 piramides: de piramide van Maslov die als hoogste doel heeft zelfontwikkeling en de piramide van Pinto die als hoogste doel heeft eer.

In de leeftijd van 0-8 jaar vindt voor een groot deel de mentale programmering plaats waarbij waarden en normen worden overgedragen. Veel van deze invloeden bepalen op latere leeftijd het bewuste en onbewuste gedrag. In de workshop werd dit beeldend duidelijk gemaakt aan de hand van enkele getuigenissen. Als je iets verkeerd hebt gedaan geef je dat toe in de piramide van Maslov. Je betoont spijt, je krijgt eventueel straf en je gaat verder. Schuld bekennen hoort bij je patroon want eerlijkheid is een belangrijke waarde. Fouten maken mag (meestal). In de andere piramide is schuld bekennen een aantasting van de eer en de goede naam van de familie. Jij deugt dan niet en dat straalt af op de rest. Jaren geleden speelde die discussie ook in Italië: de eer van de familie gaat boven het toegeven van fouten, het bekennen van schuld en de aanpak van de negatieve effecten van handelen. Vanuit Nederlands perspectief nauwelijks te begrijpen. Dat komt omdat we een andere waardenpiramide hanteren. Integreren en een aanpak ontwikkelen om tot integratie te komen moet dus hier beginnen: het uitwisselen en leren kennen van elkaars waardensystemen. Dat geeft wrijving, dat geeft warmte, dat kan tot glanzen brengen. Maar de bereidheid moet aanwezig zijn om dit proces aan te gaan. De overheid die niet inzet op deze uitwisseling zal tegen muren van onbegrip aanlopen en de integratie is gedoemd te mislukken.

In de workshop kwam naar voren dat veel jongeren van de tweede generatie buitenlanders, ook al hebben ze een Nederlands paspoort en zijn ze hier opgegroeid, als het ware tussen deze twee piramides heen laveren. Ze kennen beiden situaties en zijn soms niet in staat om zodanig te reageren dat ze dit overzien. Ze vallen tussen wal en schip. In Nederland zijn ze buitenlander en als ze als toerist naar het land van herkomst gaan worden ze als Nederlander beschouwt en niet als volksgenoot. Het effect van deze onzekerheid is een voortdurende zoektocht naar identiteit. Als er dan mensen komen die jou een perspectief bieden, een nieuwe identiteit, bijvoorbeeld als lid van een beweging met een duidelijke identiteit, als moslim, met heldere regels en plichten, een doel in je leven, een nieuwe status, dan is de keuze soms snel gemaakt. Vanuit dit nieuwe perspectief is elke beweging in de samenleving, elk geluid, elke oppositie, elke uiting in de media vaak een bewijs voor het eigen (nieuwe) gelijk: zie je wel “ze motten ons niet, we motten oprotten, oppleuren naar ons eigen land”. Dat “eigen land” is dan nergens en overal want als je bent opgegroeid in Nederland is dat je eigen land. Een zogenaamde heilstaat zoals in Syrië trekt dan nieuwe volgelingen. Dat die heilstaat schermt met een algehele Apocalyps kan deze nieuwe aanhangers niet afschrikken want ze zijn niet vertrouwd met deze religieuze rimram. Het klinkt hun allemaal even goed in de oren want hun persoonlijke ellende is voorbij.

Integratie gaat dus om waardenoverdracht en respect voor elkaars waardensystemen. Waarom gaat het dan fout in veel situaties? Is dat omdat we teveel vasthouden aan onze eigen waardensystemen en niet bereid zijn om de waardensystemen van de anderen te accepteren? Is het een kwestie van framing: onze cultuur is de beste, en de anderen zijn minderwaardig? Het grootste succes van IS is niet de aanwinst op de bodem: het vestigen van een heilstaat die nu weer wordt bedreigd door tegenaanvallen. Het belangrijkste succes bestaat in framing: de wereld afschilderen als een strijd tussen goed en kwaad en de islam als religie van de overwinnaars. Het hameren op de religie leidt ertoe dat de media steeds vaker het onderscheid verwaarlozen tussen de verschillende vormen van de Islam en dat het publiek het idee krijgt: moslim=terrorist zoals zwarte piet = racisme of Clinton=crooked. Als je nauwkeuriger kijkt zie je de nuances en zie je de leugens die zo ontstaan. Waarheid is een doel dat slechts via moeizaam en hard werken tot stand kan komen waarin alle partijen worden gehoord en vergeleken en gewogen. Onze democratische rechtstaat is het waard dat die waarheid telkens weer boven tafel mag en moet komen. Anders gaan we met zijn allen langzaam op weg naar de “déluge”.

John Hacking

18 november 2016