Identiteit op drift

Houvast

De mens zoekt houvast. Houvast geeft zekerheid. Houvast geeft een goed gevoel en vooral een bodem om op te staan en om vanuit te handelen. Als je weet wie je bent, waar je voor staat en waar je het voor doet blijkt dat ook uit de manier waarop je jezelf presenteert onder de mensen en in de maatschappij. Je hebt weet van je identiteit, je valt samen met datgene wat je uitstraalt en wie je bent. Voor jouw is je identiteit meer dan duidelijk. Dat laat je elke dag weer zien en ook anderen kunnen dat zien en ervaren. In de huidige politieke constellatie in Nederland en in meer landen van het Westen klinkt de roep om het behoud van eigen identiteit steeds luider. De vrees leeft dat door de globalisering, de verbondenheid van allen met allen en alles, de eigen identiteit onder druk komt te staan. Sommige politici grijpen terug naar metaforen uit een nationalistische traditie die eigen land en cultuur voorop stelt. De culturele identiteit van het volk, wat daar dan ook onder verstaan moge worden, want het zijn vage begrippen, lijkt in gevaar te zijn door de toestroom van vluchtelingen en asielzoekers met andere culturele (en religieuze) achtergronden. Vooral christelijke politici in Nederland stellen dat de Joods-christelijke cultuur leidend moet blijven omdat dat altijd al zo geweest is. Wat zeggen ze daarmee? En wat is eigenlijk Joods-christelijk in deze? Als de identiteit van een individu of een groep al bedreigd wordt door de komst van iemand anders of groepen anderen, lijkt met deze identiteit eerder een flut-identiteit, buitenkant, nep. Echte identiteit geconfronteerd met andere identiteiten kan er alleen maar van groeien en sterker worden. Dat zie je dan ook gebeuren: mensen zoeken weer traditionele gebruiken op, verdiepen zich in hun wortels en houden vast aan tradities rond feesten en andere markante punten in het jaar. Het vasthouden aan Zwarte Piet is in deze eigenlijk heel onschuldig – ware het niet dat de nakomelingen van de voormalige slaven recht van spreken hebben als zij worden weggezet als derderangs burgers. Nederland heeft ten aanzien van het eigen slavernij verleden nog heel wat goed te maken. Dat mag niet onder stoelen of banken worden gestoken.

Cultuur

Maar wat is onze culturele identiteit? Is dat een nationalistische identiteit, vooral gestoeld op het Nederland-schap? En wanneer ben je een Nederlander? Sommige politici schermen met vrijheid als kernbegrip: de vrijheid om te zijn die je bent en uit te spreken wat je wil zeggen, zonder dat je bang hoeft te zijn dat je omwille van je uitspraken, je geloof of je geaardheid gearresteerd wordt. Mits je uitspraken en je daden natuurlijk niet haat zaaiend en discriminerend werken en andere mensen en groepen wegzetten als minderwaardig. De grens is niet altijd zo helder – wat recente rechtsuitspraken in deze bewijzen. Ook reclamespotjes waar hele bevolkingsgroepen, omdat ze moslim zijn, worden weggezet als ongewenst, wijzen in die richting. Een democratie onwaardig. Als cultuur betekent “eigen volk eerst” dan kun je nauwelijks van cultuur spreken maar eerder van kortzichtig egoïsme en narcisme. De term Joods-christelijk is in deze ook in mijn ogen eerder een modewoord dan een begrip dat een echte lading dekt. Vooral dat Joodse is een gotspe. Dat is pas ontdekt na 1960 want daarvoor stond Joods vooral voor “minderwaardig, achterbaks, hypocriet en niet te vertrouwen”. De nazi’s in Nazi-Duitsland hebben dat in al hun wreedheid meer dan duidelijk gemaakt dat Joods een categorie was die er niet mocht zijn. Doen alsof we ons leven lang al in een Joods-christelijke cultuur leven is dus een leugen. Het is ook een belediging voor het Joodse volk dat eeuwenlang niet mocht zijn die het wilde. Tot op de dag van vandaag is antisemitisme aan de orde van de dag in veel landen en op veel plaatsen. Het naziverleden is zeker nog niet krachteloos geworden en het werkt nog door in de hoofden van veel mensen. Waarom zouden anders synagogen voortdurend moeten worden bewaakt tegen aanslagen? Als in Dusseldorf tijdens de carnavalsoptocht een praalwagen voorbij komt met de tekst “Blond ist das neue Braun”, met als voorbeeld de poppen Trump, Le Pen, Wilders en Hitler, levensgroot uitgevoerd, dan weet je dat populisme niet onschuldig is en dat het naziverleden ook hier zijn sporen trekt. Het is satire, maar satire met een boodschap. Zitten we op een nationale (fascistoïde) cultuur te wachten, met een verheerlijking van volk en bodem? Ik dacht het niet. “Make America great again” kan wel in dit licht zo worden gelezen en er zullen zeker velen zijn die dit ook handen en voeten willen geven ten koste van de minderheden in het land, de illegalen, de vluchtelingen, kortom iedereen die niet als Amerikaans wordt gezien. Christelijk is in deze ook een kwalificatie die de plank volledig misslaat. Ook als onze christelijke partijen alleen maar pleiten voor dichte grenzen.

Digitaal

Maar onze identiteit en onze individuele identiteit wordt pas echt bedreigd door een heel ander fenomeen: de digitalisering. In feite ben je digitaal gezien niet meer dan een gebruikersnaam met wachtwoord. In feite val je samen met je mailadres en ben je te kraken. Je identiteit ligt op straat, op het brede speelveld van internet. Daar ben je een verzameling nullen en eentjes die niets maar dan ook niets voorstelt omdat elke combinatie weer door een andere kan worden vervangen en dat tot in oneindigheid. Digitalisering is reducering van je identiteit. Als je gehackt wordt en je identiteit wordt ingepikt door een ander besta je niet meer. Maak dan maar eens digitaal duidelijk dat je existeert. Je zult dan je lichaam en je hele wezen in de strijd moeten gooien bij de bureaucratische instanties om gehoord, gezien en geaccepteerd te worden als bestaand persoon. Dit scenario is een nachtmerrie. Onze hele samenleving is binnenkort digitaal en als je digitaal niet meedoet ben je er niet en houdt niemand rekening met je. Daarom is het belangrijk om nu na te denken over digitale identiteit die waarde- en persoons-vast is. Die niet even te kraken valt en die niet losgekoppeld kan worden van de lichamelijke identiteit, de persoon die je bent. Dat zal nog een hele klus blijken te zijn die door de politici die nu over cultuur en identiteit spreken volslagen over het hoofd wordt gezien omdat ze daarvoor een blinde vlek hebben. Denken over de toekomst is helaas voor velen van hen niet het sterkte punt. Maar de ontwikkelingen zullen net als de wal het schip keren. Ook na 15 maart als de verkiezingen weer achter de rug zijn.

John Hacking
6 maart 2017