Het opgeblazen zelf

Naast je schoenen lopen is en vorm van opgeblazenheid, groter willen lijken, belangrijker dan je eigenlijk bent. Het zit vooral tussen je oren dat je belangrijk bent. Maar voor wie? Wie dien je ermee? Een opgeblazen zelfbeeld dat niet aan een werkelijk zelf beantwoordt. Een ballon, een hoopje lucht. In “Die Stadt hinter dem Strom” (1949) schetst de Duitse auteur Hermann Kasack een leven na de dood en alle nazi’s zweven daar rond als opgeblazen ballonnen. Zij bestaan eigenlijk niet meer echt, ze zijn lucht, gebakken lucht geworden.

Maar naast de vergroting van het zelf in je eigen hoofd, het zelfbeeld dat uitdijt en dat grote proporties aanneemt, een usurpator, een wereldveroveraar, – wat is veroveren eigenlijk anders dan een concrete en fictieve vergroting van het zelf – is er ook een religieus gemotiveerd opblazen van het zelf. Een letterlijk opblazen van het lichaam en daarmee van het zelf in naam van een doel, vaak een religieus gemotiveerd doel met een beroep op martelaarschap.

De vijand, dat is de religieuze tegenstander, moet een gevoelige klap worden toegebracht en daarvoor worden vrijwilligers geronseld die zichzelf willen opblazen. De beloning die in het vooruitzicht wordt gesteld is en heerlijke en gelukzalige tijd in het paradijs. Alsof de aanstichter van al dit geweld hierover gaat. Alsof hij zelf dan niet het goede voorbeeld kan geven door zichzelf op te blazen. Als de beloning zo hoog is en ons aardse leven zulk een tranendal dan hoeft de stap toch niet zo groot te zijn om zelf het voorbeeld te geven van een martelaar. Maar in praktijk gebeurt dit niet en worden (argeloze) jongens en meisjes geworven om dit religieus gemotiveerde doel te halen.

Zo wordt het lichaam ingezet en het zelf opgeblazen: letterlijk. Het lichaam wordt een potentiële bom en het zelf is het lont. Het lont wordt aangestoken met in onze oren loze praatjes, maar voor de betreffende de belofte van hemelse gelukzaligheid. Hoe kunnen betekenissen zo uit elkaar lopen? Hoe kan een proces van betekenisgeving zo contrair zijn dat er zelfs geen communicatie over mogelijk is? De radicale keuze voor de dood en de beloning is een radicale keuze tegen het leven, ook al beleeft de zelfmoordenaar in potentie dit misschien anders. Misschien is zijn of haar woede, echt of aangewakkerd, of beide, wel zo groot dat geen redelijk argument meer waarde heeft. Er moet een daad worden gesteld tegenover zoveel ervaren onrecht en dat kan alleen maar met opoffering van het eigen leven en de eigen aardse toekomst.

Wij kunnen vanuit een niet-martelaar-context hier wel veel vragen bij stellen, maar ging en gaat het zoveel anders in de retoriek waar het vaderland en sterven voor volk en vaderland de boventoon voert? Hoevelen zijn in de loop der eeuwen niet geronseld met de boodschap dat het vaderland offers vraagt en dat jij degene bent die dat offer kan brengen? Het eigen zelf wordt op die wijze ook verbonden met het zelf van het volk en het vaderland. In feite dus ook een vorm van opblazen.

Elke ideologie, elk geloof, elke religie, elk vertrouwen op grotere machten en elke bevestiging van deelname aan een groter geheel is in feite een vorm van opblazen van het zelf. Je eigen lichaamsgrenzen zijn niet meer de laatste en definitieve grens van het zelf. Het zelf maakt opeens deel uit van een groter zelf, een zelf dat het individuele zelf flink overstijgt. Daaraan kun je prettige gevoelens ontlenen, zekerheid, noem maar op, maar ook onprettige, onlust, je gevangen weten binnen, etc. Zelf en zelfbeeld, zelfbeeld en wereldbeeld sluiten hier nauw aan bij elkaar. De invulling geeft kleur en/of donkerheid aan je leven: beiden want het kan zowel positief als negatief uitpakken. Het is een poging de beperkingen van het zelf gebonden aan lichaam en eindigheid te overstijgen, met wisselend resultaat. Is dat slim? Ik weet het niet. Je komt er vanzelf wel achter als je de balans opmaakt van je leven als je tenminste daarvoor niet een andere radicale oplossing hebt gekozen zoals de zelf-opblaas-terrorist.

John Hacking

20 maart 2013