Realiteit

Ik zocht des nachts op mijn leger Hem dien mijn ziel liefheeft; ik zocht Hem, maar ik vond Hem niet (Statenvertaling Hooglied 3,1-3)

Psalm 63,1-12 (Statenvertaling)

Een psalm van David, als hij was in de woestijn van Juda.
O God! Gij zijt mijn God! ik zoek U in den dageraad; mijn ziel dorst naar U; mijn vlees verlangt naar U, in een land, dor en mat, zonder water.
Voorwaar, ik heb U in het heiligdom aanschouwd, ziende Uw sterkheid en Uw eer;
Want Uw goedertierenheid is beter dan het leven; mijn lippen zouden U prijzen.
Alzo zou ik U loven in mijn leven; in Uw Naam zou ik mijn handen opheffen.
Mijn ziel zou als met smeer en vettigheid verzadigd worden, en mijn mond zou roemen met vrolijk zingende lippen.
Als ik Uwer gedenk op mijn legerstede, zo peins ik aan U in de nachtwaken.
Want Gij zijt mij een hulp geweest; en in de schaduw Uwer vleugelen zal ik vrolijk zingen.
Mijn ziel kleeft U achteraan; Uw rechterhand ondersteunt mij.
Maar dezen, die mijn ziel zoeken tot verwoesting, zullen komen in de onderste plaatsen der aarde.
Men zal hen storten door het geweld des zwaards; zij zullen de vossen ten deel worden.
Maar de koning zal zich in God verblijden; een iegelijk, die bij Hem zweert, zal zich beroemen; want de mond der leugensprekers zal gestopt worden.

Realiteit; eigenlijk zijn we niet echt goed in staat om realiteit weer te geven. In woorden, de taal, lopen we als het ware achter de feiten aan. In beelden laten we wel ons perspectief zien maar dat wil niet zeggen dat het beeld een op een samenvalt met de realiteit. Realiteit die wij tonen, laten zien via woord en beeld is bemiddeld en deze bemiddeling vormt als het ware een tussenschot tussen wat zich voor onze ogen afspeelt en wat wij erover mededelen. Wij delen, wij geven weer wat we zien en ervaren maar in dit delen zit al een vertraging, het is achteraf, we komen voor het moment eigenlijk al weer te laat. Dat is een aspect van de menselijke ervaring, steeds te laat komen. Het is steeds achteraf.
Maar het andere aspect bij het delen van ervaringen waardoor realiteit bemiddeld wordt is het perspectief. Steeds is het onze kijk, onze opvatting, onze receptie die een rol speelt en dat wil wil zeggen dat de waarheid hiervan een beperkte is. Waarheid dan in de zin van algemeen geldigheid voor iedereen en altijd en overal. Deze laatste claim is sowieso fragwürdig in mijn ogen omdat we mensen van de dag zijn en niet van de eeuwigheid. Hoe kan een mier claimen dat het bos waar hij in woont bestaat uit het deel waarin hij leeft en dat dat (voor hem) de enige werkelijkheid is? Wij mensen, verloren in deze kosmos zitten in hetzelfde schuitje. En dan heb ik het nog niet eens over de mogelijke ervaringen van meerdimensionaliteit die misschien ook in onze kosmos mogelijk zijn.

Realiteit is ook in de film en de fotografie onmogelijk. Bij elke foto kun je je voorstellen dat er iemand achter de camera staat. Vliem Flusser heeft dat uitgebreid beschreven hoe de camera de realiteit dicteert en niet de fotograaf. Het apparaat structureert de mogelijkheden van weergave. De mens denkt dat hij als vrije kunstenaar hiermee kan spelen maar in feite is hij onderhorig aan zijn technische apparatuur. In de film idem dito. Als je je voorstelt dat bij elk filmbeeld een hele crew erom heen staat en dat de uiteindelijk montage in de studio plaatsvindt besef je dat geen enkel beeld eigenlijk realiteit bevat: het is een en al manipulatie en techniek. Toch vertellen de beelden een verhaal en dat verhaal is met betekenis geladen en die betekenis pakken wij als toeschouwer op en maken er ons eigen verhaal van. Zo zitten we gevangen in en web van betekenissen die met onze taal en onze beelden die wij vertalen in woorden weergegeven en gedeeld worden. Ze veranderen telkens en de realiteit ervan is nooit te pakken, niet vast te leggen. We kunnen alleen zeggen dat het proces plaatsvindt en dat het iets met ons doet.

In de psalm boven en in het citaat uit Hooglied spreekt mij de tekst aan waar gesproken wordt over “op mijn leger”. Als ik vaker wakker lig moet ik aan deze passages denken dat je op je bed nadenkt over van alles en nog wat. De gedachten komen je aangewaaid en houden je bezig. Soms zijn dat vragen, soms indrukken, soms verlangens die je hebt en doelen die je stelt. Soms problemen die moeten worden opgelost. Realiteit is hier dat het gebeurt maar dat zegt niets over de inhoud ervan. En nog minder hoe reëel dingen werkelijk zijn, want het kunnen ook een soort van dwanggedachten zijn, lucide nachtmerries.

Ook in de debatten op tv en de optredens van politici op straat en bijeenkomsten speelt realiteit een rol maar niet in de uitspraken van de politici zelf. Zij beweren natuurlijk bij hoog en laag dat hun standpunt het enige ware is, zoals meneer Trump minachtend beweert als hij zijn tegenstanders als minderwaardig afschildert, maar dat zegt alles over de man zelf en niets over het realiteitsgehalte van zijn uitspraken. De keuze van hem om de campagne op een zeer grove en stuitende wijze te voeren is een vorm van strategie. Net zoals je een aantal filmbeelden monteert achteraf in de studio. Realiteit in de politiek is dus bij uitstek vaak leugenachtig. Wat de politicus te berde brengt is zijn perspectief en legt getuigenis af van zijn bedoelingen, zijn intenties. Bij Trump en bij Cruz proef ik een hang naar dictatuur, het opleggen van jouw visie op de bevolking en als de burgers hieraan geen gehoor willen geven worden ze afgeschreven en doen ze niet mee. Ook meneer Wilders in Nederland heeft die uitstraling en laat zich zo van zijn beste manipulatieve kant zien. Maar wie wind zaait zal storm oogsten. Varen op de onvrede en boosheid van de teleurgestelde burgers en hun een worst voorhouden alsof je de nieuwe messias bent die alle problemen zal oplossen (want zo werkt dit populisme) is een gevaarlijk spel omdat het velen kan meesleuren in de ondergang. Want niet consensus en wijze besluiten vloeien hieruit voort maar strijd en nog meer onvrede. Het ene geweld roept het andere op. Strijd tegenstrijd, oorlog tegengeweld. Een eindeloze spiraal de afgrond in.

De boemerang is een mooie metafoor om deze vorm van realiteit, politiek ontwerpen op basis van het populisme, (het lijkt op de antwoorden uit het Fascisme) en de reactie daarop te beschrijven. Wie haat zaait, wie aansluit bij de boosheid en haatgevoelens van het potentiële kiezersvolk zal alleen maar meer haat oogsten, eindeloos. Haat-zaaiers vanuit de Jihadopvatting van bepaalde moslims en haat-zaaiers vanuit rechts-extremistische groepen (sowieso alle extremistische groepen) zijn eigenlijk hetzelfde. Hun object of hun doel waartegen ze haat zaaien mag dan verschillen, het mechanisme is hetzelfde. Het gaat om een oorlog tegen een nader gedefinieerde vijand en die moet worden vernietigd en alle middelen zijn geoorloofd. Dat is in het kort waar het op neerkomt. Alle nuancering in deze is vergeefse moeite want argumenten en discussie werken hier niet. Dat is ook mooi te zien bij de Amerikaanse verkiezingen waar de partijen niet van kamp verwisselen want zij zijn heilig overtuigd van hun gelijk. Hoe racistisch en hypocriet Trump en Cruz zich ook uitlaten, ze blijven aanhang vinden binnen het christelijke kamp van behoudende en conservatieve christenen, alsof de messiaanse tijd binnen handbereik komt. Democratie en democratische processen worden zo misbruikt want als men eenmaal aan de macht komt wordt elke tegenspraak van tafel geveegd. Ik ben er niet optimistisch in en zeker niet vol vertrouwen dat partijen die haat zaaien via ons democratisch stelsel meer invloed krijgen. 42 virtuele zetels voor de PVV is 42 keer weggegooid belastinggeld voor onbekwame en kortzichtige mensen die alleen maar zand in de machine willen strooien en hun gelijk willen halen met simpele populistische oplossingen die niet zullen werken. Meneer Wilders als premier is de grootste domheid die het Nederlandse volk kan begaan, net zo waardeloos als meneer Trump als president. Hoeveel moeite gaat het daarna weer kosten om alle ellende die dan wordt aangericht weer goed te maken en te herstellen. Geen stijl is het om de democratie te gebruiken voor eigen doeleinden los van wat de kiezers willen. Geen stijl is het om op populistische wijze het volk te mobiliseren tegen besluitvorming die allang heeft plaatsgevonden op een heel ander niveau, alleen maar om je eigen gelijk te halen. Geen Stijl maakt zijn naam Geen Stijl volledig waar: een waardeloze stijl van handelen, die als een boemerang terug zal keren.

Ook de boemerang is geen realiteit als zodanig maar het mechanisme zou wel eens realistischer kunnen zijn dan we voor lief willen hebben. Probeer het maar eens uit in je eigen leven: wat je gelooft, waar je voor staat en wat je onderneemt: wat krijg je terug, wat keert terug in je leven als resultaat hiervan? Als je de woorden van psalm 63 mag geloven “mijn ziel kleeft U achteraan” is de steun van God het resultaat. Maar als de mens uit is op verwoesting zal hij zelf worden verwoest. Op hoop van zegen kun je dat uit proberen: God en zijn woord aan kleven, volgen, navolgen. Dat is heel wat anders dan hout gooien op het vuur van de haat en de woede omdat je het zo slecht getroffen hebt.

John Hacking
3 februari 2016