Op atomair niveau zijn we net zo leeg of zo vol als de kosmos die ons omgeeft. Leegte is dus ons element. Toch zijn we vaak niet bestand tegen het idee dat leegte deel uitmaakt van ons bestaan en dat alles zich afspeelt in leegte. De Japanse filosofen en kunstenaars die leegte, die niets, die het Niets, betrekken in hun denken en werken hebben dit begrepen en kijken op een andere manier naar deze leegte. Zij proberen haar niet op te vullen maar te integreren in hun bestaan en hun verstaan van de werkelijkheid. Angst voor een nihilisme, er is niets en er zal ooit iets zijn want alles is in principe leeg en niets, hebben zij veel minder. Maar nihilisme is een bepaalde en een beperkte manier van het opvatten van de leegte, het niets. Bepaald omdat het een reactie is op religieuze betekenissen die hun geldingskracht hebben verloren en beperkt omdat het niet verder kijkt dan haar neus lang is. Als bepaalde betekenissen wegvallen, niet meer werken, men er niet meer op vertrouwt, hoeft dat niet te betekenen dat er dan andere voor in de plaats moeten komen of dat het allemaal maar betekenisloos en zinloos is. Nihilisme is een pessimisme dat eerder depressies veroorzaakt, een vorm van zwart-kijken, dan dat het recht doet aan de werkelijkheid. Het onvluchten van dit nihilisme hebben wij tegenwoordig tot kunst verheven door de dingen die allemaal onze aandacht opeisen. Als het al niet van de religies kan komen, van zingevingssystemen om ons een bodem onder het bestaan te verschaffen, dan moet het maar van de economie komen, het amusement en de verleiding. We amuseren ons te barsten. Er is geen tijd voor niets doen, voor ledigheid, voor de ervaring van leegte, niets, het Niets. Verveling is uit den boze, berusten in jezelf, zonder gedachten, zonder doel, zonder betekenis, zonder afleiding is een kunst die wij bijna zijn verleerd of die angst oproept omdat we niet weten wat we er mee aan moeten.
Het niets is om ons heen en het niets is in ons, maakt deel uit van ons diepste wezen. Ook de dood wijst in die richting. De dood is de manifestatie van dit niets in optima forma. Levend zijn we ten dode opgeschreven om voorgoed deel uit te maken van het niets. Leren van de dood is een optie die wij door alle afleiding bijna zijn verleerd. Maar ons hele leven is, en dat wisten de oude Grieken al, een oefening in loslaten. Wat laat je dan los? Vooral en allereerst jezelf,dat wat jij met je gedachten aan betekenissen geeft aan het leven, en waar je jezelf soms in op kunt sluiten alsof die betekenissen vaststaan, alsof ze een gevangenis zijn zonder deuren, zelfs zonder tralies. Maar kun je jezelf loslaten, kun je afstand doen van je gedachten? Of val je samen met je gedachten en als je niet denkt ben je er dan niet? Dat is een schijnangst. Je bent niet je gedachten, en als je niet denkt ben je er toch nog via je lichaam. Je lichaam is het krachtigste bewijs dat je er bent, dat je bestaat, dat je staat in deze wereld. Wat je daar dan mee doet, hoe je dan je lichaam inzet, beter gezegd, hoe je jezelf manifesteert is stap twee.
Maar als je nu de hele dag de leegte die je intuïtief vermoedt en eigenlijk ook wel kent probeert te ontvluchten, ben je eigenlijk niet slim bezig. Want in die vlucht ontvlucht je ook jezelf. Pas als je niet wordt afgeleid, als je bij jezelf kunt blijven, zonder bijgedachten, doelen, ambities (zoals zelfontplooiing) dan ontdek je misschien wie je werkelijk bent en dat leegte, het niets, het Niets, deeluit maken van jouw diepste zelf. Het is de moeite van het proberen waard. Meditatie kan zo’n weg zijn om die leegte in jezelf te ontdekken. Maar ook het genieten van de natuur als je ontdekt dat je deeluitmaakt van deze kosmos, deze oneindigheid om je heen. Dat kan troostrijk zijn. Waarom bang zijn voor de leegte, waarom de leegte vervloeken als een horror vacui, een dreiging, een monsterachtig iets? Uiteindelijk loop je weg voor jezelf en wat er ten diepste in je schuilt. Geen slimme actie dus. Niets doen, ervaren van leegte, van het niets, dat is een kans, een ontdekkingstocht waard lijkt me.
JWHac
7 februari 2019
betekenisgeving & levenshorizon 