Ficties…anno 2023

[Nach Hans Vaihinger] kann „eine Fiktion als ein ‚legitimer Irrtum‘ gelten“, welcher „das Recht seines Bestehens durch den Erfolg nachzuweisen hat“… Das erinnert … an Nietzsches „Lehre vom bewußt gewollten Schein“; denn „Wahrheit“ ist auch nach Nietzsche – für jene „klugen Tiere“, die Menschen, die, in der hochmütigsten und verlogensten Minute der ‚Weltgeschichte‘ “, „das Erkennen erfanden“ – „Lüge im außermoralischen Sinn“: ein „Zurechtmachen“ der Wirklichkeit, ihre Umfälschung ins Lebensdienliche. … Wahrheit heißt die erfolgreichste Fiktion. Odo Marquard (Antifiktion, 1983, S. 84)

Die jeweils große Mehrheit der Handlungsteilnehmer ist nicht mehr in der Lage, den Realitätsgehalt der Orientierungsdaten wirklich zu beurteilen: synchron zur zunehmenden Legierung von Realität und Fiktion verwischt sich auch der Unterschied von Realitätswahrnehmung und Fiktionsbewußtsein… Darum ist es in unserem Jahrhundert so leicht, wirkliche Schrecklichkeiten zu ignorieren und von fiktiven Positivitäten überzeugt zu sein (und umgekehrt): was in den Kram paßt zu glauben, und was nicht in den Kram paßt zu verdrängen; die Illusionsbereitschaft wächst. Odo Marquard (Antifiktion, 1983, S. 94)

We leven in de tijd van de toegenomen macht van en geloof in (de) ficties. Niet alleen een overweldigend aanbod aan complottheorieën op internet getuigt daarvan. Door de corona-pandemie lijkt het alsof dit gegeven pas echt duidelijk aan het licht is gekomen door bijvoorbeeld de ontkenning van covid en de effecten ervan door allerlei types die dit goed uitkwam. Het komt hen goed uit omdat ze of overtuigd zijn van hun eigen gelijk, omdat ze heel wantrouwig zijn ingesteld tegenover de overheid en de maatregelen die deze nam, omdat ze ‘wijs geworden’ door al die complottheorieën hun eigen gelijk zagen bevestigd op talloze forums. Of een samenspel van deze factoren. Zo raken ze steeds dieper verstrikt in hun eigen gelijk, dat als een soort van fuik, hen steeds dichter brengt bij datgene waarvan ze overtuigd lijken te zijn, hoe onwaarschijnlijk het misschien in eerste instantie ook had geklonken. Dat eigen gelijk werkt als een vergrootglas: alles wat een beetje afwijkend is wordt niet meer toegelaten, is verdacht, moet met argwaan worden bekeken en misschien ook wel bestreden. En er zijn medestanders, broeders en zusters in combat. Samen sterk, samen tegen de rest van de wereld die hun gelijk niet deelt.

Ook politiek werkt dit geloof in ficties en worden ficties ingezet om politieke doelen te bereiken. De oorlog in Oekraïne is er een sprekend voorbeeld van. De Russische propaganda maakt er eerst een bevrijdingsstrijd van, de onderdrukten bevrijden in het Oosten, vervolgens een militaire operatie die niet oorlog mag worden genoemd, een strijd tegen een ‘nazi-regiem’ (terwijl de strijdgroep Wagner door en door fascistisch is en geïnspireerd op de nazi’s), een verdedigingsoorlog tegen de NAVO en tenslotte een heilige oorlog waarin de waarden van het Heilige Rusland beschermd en verdedigd moeten worden tegen het atheïsme en de afbreuk van waarden door het ‘goddeloze Westen’. Gedacht wordt dan ook aan de gelijkberechtiging voor mensen met een andere seksuele geaardheid. Want daar is men vooral bang voor, bang dat de eigen kinderen hierdoor beïnvloed worden en misschien ook wel van geslacht zouden willen veranderen of van seksuele voorkeur. Een heilige oorlog willen voeren op basis van dit soort aannames laat zien hoe bekrompen en hoe bang ze eigenlijk zijn als dit als argument wordt aangehaald. In de propaganda wordt de eindtijd aangekondigd, de komst van de anti-christ, de strijd tegen het satanisme dat in het Westen woekert etc. etc. Geen enkel weerwoord, geen enkel statement tegen deze ‘kolder’ in tv programma’s die op geen enkel feit is gebaseerd. Op de tv zender Arte wordt dit haarfijn zichtbaar gemaakt hoe deze propaganda ingezet wordt en werkt. (Zie fake-news op: https://www.arte.tv/de/videos/112352-001-A/tracks-east/\) De eigen agressie van een zelf begonnen oorlog wordt omgebogen naar een verdedigingsoorlog waarbij het land in gevaar is en ieder die niet meewerkt aan de verdediging is bij voorbaat een landverrader en een potentieel gevaar. Soldaten worden nu digitaal geworven: verzet is niet mogelijk of er volgen draconische straffen en een vorm van uitsluiting uit de maatschappij. Ze zullen en moeten zich gaan opofferen voor het vaderland. En als ze dan zo waardeloos worden uitgerust en niet getraind kun je dat een vorm van genocide noemen, uitroeiing van het eigen volk.

Een dictatuur en een autocratisch regiem dat politieke tegenstanders opsluit, dat de persvrijheid inperkt, journalisten vermoordt, en dat nu zoals in het geval van Navalny hem langzaam laat sterven door hem dagelijks te vergiftigen met kleine dosis gift, laat zien dat deze leiders vooral bang zijn. Bang voor een tegengeluid, bang voor oppositie, bang dat het ‘volk’ gaat nadenken en misschien wel weerstand gaat bieden in plaats van zich als willige schapen naar de bloedbank, het slachthuis van de oorlog te laten leiden. Wat we in Rusland zien, zien we ook in China met de opzet van talloze concentratiekampen waar politieke tegenstanders en in China Oeigoeren als ‘vreemde’ bevolkingsgroep worden opgesloten en gemarteld. Rusland heeft een lange traditie in dit soort kampen. En voor het uitbreken van de Russische revolutie was het onder het bewind van de Tsaar niet veel anders gesteld: het arme (boeren)volk was onderhorig, telde niet mee, in feiten waren ze gewoon slaven. Slavische volken – als slaaf beschouwde mensen – je zou kunnen zeggen, tot op de dag van vandaag als je niet tot de exclusieve kliek van de Doema, de kontenlikkers van de machtigen, de extreem rijken behoort die nu het land besturen en zichzelf ten koste van het volk verrijken. Die paleizen bouwen als statussymbool, vakantiehuizen, luxejachten, voetbalclubs en weet ik wat al niet verwerven om hun rijkdom te tonen en hun invloed. De beelden van een leider die een lange gang doorloopt tussen grote vergulde deuren, met aan elke kant ja-knikkende soldaten, zo weggelopen uit de “Notenkraker” zeggen genoeg: hier wordt een sprookje opgevoerd, een nep-vertoning van een sterveling die meent een nieuwe Napoleon te kunnen spelen, een ‘godheid’ in deze aardse werkelijkheid op de bruine Russische grond die eeuwenlang gedrenkt is met Russisch bloed.

Vanuit menselijk oogpunt gezien, en vanuit een zeker humanisme, dat gelooft in de mens als waardevol wezen, is de geschiedenis van Rusland volslagen absurd hoe daar in de loop der eeuwen met mensenlevens is omgesprongen. In de vele oorlogen die zijn gevoerd werden de lichamen van tallozen ingezet als kanonnenvoer en omdat ze zoveel lichamen hadden kwam aan de stormloop op de vijandige linies onder luid Hurra geroep geen einde. Wereldoorlog een en twee laten dit met alle kracht zien. de strijd in het Oosten van Oekraïne is slechts een herhaling van deze tactiek waarin een mensenleven van nul en generlei waarde is. Niet alleen geronselde gevangenen worden voor de leeuwen gegooid maar ook talloze ongeoefende rekruten en burgers die nauwelijks strijdervaring hebben. Daarbij worden kinderen uit gezinnen weggevoerd naar Rusland, ontvoerd, om daar als Russen op te groeien onder het mom van een betere toekomst. Elke rus met een  narratief die in de ogen van deze propagandamachine een te kritisch geluid laat horen wordt aangepakt door deze sprekers, schrijvers, journalisten en burgers met straffen te dreigen en met opsluiting in mensonwaardige gevangenissen. Velen vluchten het land uit maar velen blijven ook omdat ze denken dat ze geen alternatief hebben. Angst is een slechte raadgever, angst verlamt, angst maakt depressief en moedeloos. Angst benevelt het verstand. Angst laat ficties werkelijkheid worden. Hoe deze angst te bestrijden, hoe deze angst aan te pakken opdat er vrijheid gloort aan het einde van de horizon, een einde aan een zinloze en mensonterende oorlog, een einde aan de dictatuur van zelfbenoemde kleinzielige leiders die zich voortdurend verstoppen achter anderen en achter aanhangers die met elke wind meewaaien. Meer vragen dan hier beantwoord kunnen worden. Hoe bevrijden we ons van de illusies? Van de waandenkbeelden, hoe worden we wakker uit deze droom van gevaarlijke gekken en hun handlangers?

John Hacking

13 april 2023

Bron: Kunst als Antifiktion. Versuch über den Weg der Wirklichkeit ins Fiktive. Zuerst in: D. Henrich / W. Iser (Hgg.): Funktionen des Fiktiven. Poetik und Hermeneutik Bd. 10. München (Fink) 1983, 35 – 54. Wiederabgedruckt in: Odo Marquard, Aesthetika und Anaesthetika. Philosophische Überlegungen, Paderborn 1989 / München 2003, S. 82-99.

Armando: Tier