Organisch besturen…
De Rooms-Katholieke kerk heeft veel overgenomen van de Romeinen. Niet alleen rechtspraak en gebouwen maar ook een vorm van organisatie. De pontifex van Rome, primus inter pares, kwam uiteindelijk aan het hoofd te staan van de anderen die bestuurden als pontifex, bruggenbouwer, de bisschoppen. Het gebied werd verdeeld in parochies en aan het hoofd van elke parochie stond een herder, een pastoor. De pastoor is rechtstreeks verbonden met de pontifex. De pastoor is niet zozeer een toezichthouder (op leven en opvattingen van de leken – dat was hij natuurlijk ook, maar die rol is teruggedrongen) maar nu eerder een aanspreekpunt voor religieuze en ethische vragen en ritueel bedienaar van sacramenten. Als herder moet hij oog hebben voor zijn schapen. Als we deze beeldspraak even verder toepassen betekent dit ook dat alle schapen er toe doen, ook het verloren, het verdwaalde schaap. Dat er in de loop van de geschiedenis en ook vandaag de dag veel is misgegaan en veel misgaat in het uitoefenen van het pastoors en bisschopsambt doet niets af aan de oorspronkelijke bedoelingen en de intentie die achter deze vorm van bestuur zit. We zijn ons als moderne schapen heel goed bewust geworden van de relevantie van het religieuze zieleheil en de wijze waarop dit gekoesterd en bevorderd kan worden, ondanks de schandalen, het misbruik van het ambt en al die andere dingen waardoor het proces van verdieping en van inspiratie verstoord kan worden. De kerk is opgezet en ingericht om een blijde boodschap, het evangelie, een boodschap van vreugde te verspreiden in de wereld. Dat is grotendeels gelukt want anders zou de kerk al lang niet meer bestaan. In de loop van de geschiedenis is er veel gediscussieerd over de vorm waarin en de structuren waarmee deze boodschap verspreid moest worden tot heil van de wereld en daar hebben we dan de vele stromingen in het christendom aan te danken.
In de laatste 2000 jaar van de geschiedenis, ik ben geneigd te zeggen onze beschaving, maar daar zijn veel kanttekeningen bij te zetten, is dit model van besturen ontleend aan de Romeinen, vaak gekopieerd. Wereldlijke keizers die hun rijk besturen via de adel, graven en hertogen, bij de intrede van verkiezingen en parlementen zie je hetzelfde terug. Van kleine eenheden naar grotere en grote eenheden. Facisme en communisme hebben onderdelen van dit model overgenomen en toegepast in hun systeem. De maffia heeft zich laten inspireren door hetzelfde. Het Romeinse model heeft dus school gemaakt en dat duurt tot op de dag van vandaag.
Nou zitten er aan dit model toch een aantal aspecten die kanttekeningen oproepen: het model werkt als de onderdelen in orde zijn en als de hogere en lagere lagen op elkaar kunnen bouwen. Corruptie is een vorm van kanker in dit model. En de onderste laag is de meest kwetsbare en afhankelijk van de goodwill van de hogere lagen. In het Romeinse rijk had de aristocratie de grond in handen en waren de vrije boeren ook van hen afhankelijk. In perioden van crisis werd die vrijheid door armoede en hongersnood ingeperkt. De vrije boer droeg in het begin van het Romeinse tijdperk met zijn lichaam en zijn vermogen bij aan het rijk door deel te nemen als soldaat in het leger. Later werd dit een leger van beroepssoldaten en huurlingen. De slaven stonden onder aan de ladder en vormen de laagste klasse. Bij de komst van het christendom werden zij verheven omdat zij als laagste stand nu ook mee mochten doen.
In het kanonieke wetboek van de Rooms Katholieke kerk zijn er eigenlijk maar twee klassen of standen: de priesters en de leken. In feite is dit al een hele ontwikkeling ten positieve ten aanzien van de klassenmaatschappij van de Romeinen. Maar de leken zijn definitief gescheiden van de priesters en er is eigenlijk geen echte overgang tussen beide klassen. De enige opening bestaat erin als je de weg kiest van het semi-priesterschap en je jezelf tot diaken laat wijden. Dan treedt je toe tot de kerkelijke hiërarchie en verlaat je het stadium van leek zijn. Maar vrouwen zijn zowel voor het diakenambt als het priesterambt uitgesloten.
Dat is een vorm van discriminatie. Vrouwen zijn dus eigenlijk in dit systeem minderwaardige leken want zij kunnen geen carriere maken binnen de kerk. Naast de vrouwen heb je ook nog de gelovigen die niet voldoen aan de kerkelijke leer in leven en opvattingen. Homoseksualiteit is een voorbeeld waar de kerk al eeuwen over struikelt. Het huwelijk kan alleen tussen man en vrouw worden gesloten. Dat wordt beargumenteerd met het gegeven dat het huwelijk ook gericht is op het voortbrengen van kinderen. Homo’s zijn dus gemankeerde mannen. Op dit moment is er in Rome een discussie gaande over een andere houding ten aanzien van homoseksuele mannen en lesbische vrouwen. Niet het opgeheven vingertje maar respect en acceptatie van hen als mens. Mens waren ze en zijn ze natuurlijk al lang, maar dat begint schijnbaar nu pas door te dringen. Het doet mij denken aan president Nixon die tijdens een van zijn telefoongesprekken (die werden opgenomen – Watergate) zegt dat homoseksualiteit een vorm is van fataal liberalisme. De vijand propageert dit om de waarden van Amerika te ondermijnen en de echte mannen in diskrediet te brengen. Echte mannen zijn geen homo’s. Dit soort opvattingen leven bij vele. Maar wat is dit voor een raar gedachtengoed. Mannelijkheid gekoppeld aan seksuele lust voor een vrouw, daar komt het op neer. Dat is een verenging van de opvatting over de man: de man als seksbeest die vrouwen wil. Lust vervangt hier liefde. Alsof er dan ook geen liefde mogelijk is tussen partners van hetzelfde geslacht. Niet alleen de biologie maar ook de werkelijkheid toont dagelijks aan dat homoseksualiteit net zo normaal is als heteroseksualiteit. Het probleem zit tussen de oren van de bestrijders. En nu worstelen de bisschoppen in Rome met deze vragen en verwacht men dat de meer pastorale houding van de huidige paus veel verzet zal oproepen onder de conservatieve achterban. Waar zijn ze dan eigenlijk bang voor? Het zou wel een kunnen blijken dat een heel groot deel van de priesters en leden van religieuze ordes homoseksueel is en wat dan? Is het ontkennen ervan en de bestrijding ervan een optie? Een begaanbare weg, of is het een grote hypocrisie? Hoeveel pausen waren niet homoseksueel? Wie een beetje kerkgeschiedenis kent en de serie over de Borgia’s brengt dat binnen ieders handbereik weet dat de geschiedenis bol staat van gedrag dat officieel niet door de kerkelijke beugel kan maar waar kerkelijk hoogwaardigheidsbekleders een hoofdrol in hebben gespeeld.
Organisch besturen wil zeggen zo besturen dat alle onderdelen van het orgaan tot hun recht kunnen komen en dat de verbindingslijnen open blijven. Boven en beneden, groot en klein doen er evenveel toe. Het gaat niet om macht, ook al denken sommigen dat wel, het gaat om het evangelie in de wereld van vandaag. Dat is niet de letter van de wet, maar het levende woord dat mensen optilt uit hun ellende. Veel inspiratie….
John Hacking
15 oktober 2014
betekenisgeving & levenshorizon 