Liefde liefde liefde

Liefde: Hooglied overweging Studentenkerk Nijmegen 12 juni 2016

Gelezen: Hooglied 2,1-17 en 3,1-5

Twee lichamen die samenvallen, brengt niet alleen twee zielen bij elkaar, maar onthult iets van de goddelijke werkelijkheid: liefde maakt God zichtbaar. Dat is de inzet, zo vermoed ik, van het Hooglied: God aan het licht brengen in de liefde – in de liefde tussen man en vrouw, bruidegom en bruid…

Maar met dit laatste, dit bruidegom en bruid zijn we al binnengetreden in de culturele vertaling van deze liefde: het huwelijk, de relatie bekrachtigd. De relatie bestendigd en in vaste patronen en gebruiken gegoten. Zover is het nog niet in het lied der liederen…het woord huwelijk komt nergens voor. Toch grijpen de talloze commentatoren naar deze metaforiek van het huwelijk.Willem de St. Thierry, Bernardus van Clairvaux en vele anderen. Zij zien de tekst vooral als een mystieke afspiegeling van het huwelijk tussen Christus en de kerk, zijn bruid. En in de Joodse traditie zijn er twee liederen die geïnspireerd zijn door deze huwelijkssymboliek: Twee gezangen om de Sabbat welkom te heten: Lekha Dodi: kom mijn geliefde…en Jedid Nefesch: O liefde van mijn ziel… Men zong het eerste lied vaak in witte kleding aan de rand van de stad op het open veld bij een ondergaande zon… Bij het lied Lekha Dodi: gaat het om het verlangen naar verlossing en naar de aanwezigheid Gods – het beschrijft een kosmische vereniging van God, de bruidegom en de Sabbat als zijn bruid – het volk van Israël als dienaar is hierbij getuige. En ook Jedid Nefesch gaat over het verlangen naar Gods aanwezigheid.

Maar wat is dat? Waarom meteen overgaan naar het huwelijk als metafoor? Waarom niet méér stilstaan bij de erotiek, het verlangen in de tekst zelf in het commentaar, gebaseerd op wat de ogen zien, de oren horen, de woorden zeggen? Natuurlijk bent u nú heel nieuwsgierig wat ik hierover zal gaan zeggen.

Rabbi Adin Steinsaltz zegt dat onze liefde tot God maar bleekjes afsteekt vergeleken met de aardse lichamelijke liefde van de geliefden. Maar hij merkt ook op dat de lichamelijke liefde zonder een transcendent en spiritueel verlangen al snel heel saai wordt. Onze samenleving is daar een goed voorbeeld van: op internet – in de porno-industrie wordt van alles bedacht om het maar spannend te houden. De meest idiote vormen van seks – het kan niet op. Het Griekse woord porneia staat voor hoererij, echtbreuk en afgodendienst. Pornografie is dus de beschrijving van deze vormen van seks. Een beschrijving die niet zonder zinnenprikkelende beeldtaal kan. Het is dus als je uitgaat van het mystieke huwelijk tussen God en Sabbat het omgekeerde hiervan: echtbreuk, dienst aan de afgod – aan het seksuele genot.

Omdat we plat gegooid worden met seks en seksuele toespelingen kijken we misschien niet meer op van een paar erotische beelden uit het Hooglied. We zijn wat gewend, dergelijke teksten kunnen ons niet meer verontrusten. Ook in de geschiedenis van de religies staat het Hooglied niet op zichzelf. Het heeft een heel oude Sumierische voorganger en beelden in het Hooglied zijn bijna hetzelfde; de appelboom, de tuin, de wijngaard… Maar het bijzondere aan het Hooglied is, dat het oude teksten waarin de vruchtbaarheid en de vruchtbaarheidsriten centraal staan, op een ander niveau brengt, vanuit religieus oogpunt op een hoger niveau. Zo gaat het niet om seks en om seksuele bevrediging, niet om de ‘kleine dood’ zoals het orgasme wordt genoemd, maar om de liefde en de trouw. Niet om seksuele bevrediging en voortplanting, vruchtbaarheid, maar om het hart dat geraakt, gestemd wil worden door de trilling van de liefde. In het Hooglied komt die liefde aan het licht maar vooral ook de verlangen ernaar. Misschien is het Hooglied wel een grote opmaat tot een verkenning van die liefde. Alles wat eraan vooraf gaat en wat erbij komt: ook en wel precies ook met betrekking tot het lichaam! Zonder het lichaam hebben we het over een hersenspinsel.

Nou zegt het een spreekwoord wel dat ware schoonheid van binnen komt, en daar wil ik niets aan af doen, maar het oog wil ook wat. Vaak redeneren wij in onze taal van het concrete naar het abstracte. Maar in het Hooglied staat vooral en allereerst het concrete centraal: liefde is zorg en aandacht voor het lichaam, is de liefkozing, het vleesgeworden verlangen, het zuchten en smachten, de gang naar de tuin, ziek zijn van liefde…. Het lijkt wel alsof man en vrouw in woorden en beelden om elkaar heen draaien. Een dialoog tussen hij en zij, een vrouw die haar verlangen kenbaar maakt en haar man beschrijft als appelboom tussen de bomen van het bos. In zijn schaduw willen zitten, zijn zoete vruchten willen proeven. Samen in het wijnhuis, met zijn vaandel van liefde – de vlag hangt uit…. En zij hoort zijn stem – als hij dartelend als een hert over de heuvels komt. Door het venster tuurt, en haar toeroept mee te gaan en zich te tonen in al haar pracht en glorie.s’ Nachts ligt zij op haar leger, ze zoekt hem in haar slaap, vindt hem niet, is vertwijfeld, gaat de straat op, op zoek naar de geliefde van haar ziel. Ze vindt hem, neemt hem mee, laat hem niet meer los… En zo gaat het op en neer, van het ene verlangen in het andere…. En telkens weer die bezwering: meisjes, dochters van Jeruzalem: Wek de liefde niet, laat haar niet ontwaken, voordat zij het wil!

Hoe meer ik hier over nadenk, hoe langer ik me hiermee bezig houd hoe meer ik ervan overtuigd raak, dat het niet alleen maar over beelden, over metaforen gaat. De tekst gaat over het oog, het oor en over het hart. Het oog is in onze cultuur een van de voornaamste zintuigen geworden. Onze beeldcultuur is er het bewijs van. Maar als we alleen maar nadruk leggen op wat we zien, of het, met een deftig woord, perceptieve oculaire primaat van het denken, dat zich enkel door de ogen laat leiden, dan komt de tekst niet binnen in ons hart, in onze ziel. Ook het oor doet mee, niets voor niets heet het hooglied, lied der liederen. Ook in de tekst zelf speelt het oor een belangrijke rol. Hoor! Mijn lief! Roept de vrouw. En tenslotte het hart, ons hart, mijn hart doet mee. De stem van het hart klinkt hier. Precies vanuit het hart kan de tederheid en de intimiteit worden gevoeld, ervaren.

Welke stemming, welke gestemdheid van het hart, welke trilling speelt mee in het Hooglied? Dit soort vragen kunnen voor ons de tekst openen. Ze kunnen voor ons de brug slaan tussen de tekst en ons zelf. Hoe vallen de sprekers samen met zichzelf? In het heen en weer gaan van het verlangen? Hun smachten naar liefde, vervulling van die liefde? Hoe trillen ze op de maat van het heelal mee in het grote geheel? Hoe trillen wij mee, in ons hart, op die maat? En beseffen we wel dat we deel uitmaken van die trilling? Een trilling die wij leven noemen…leven ook in de vorm van liefde… Verlangen, hartstocht, liefde, vrede, rust, stilte, thuiskomen, dicht bij jezelf zijn? Misschien is ziekte wel het ontbreken van harmonie, een valse trilling, valse tonen…

Meister Eckhart, de Duitse mysticus door wie ik mij graag laat leiden, houdt zijn gehoor voor dat je niet moet handelen ‘om wat dan ook, dat buiten jezelf ligt, maar uitsluitend om wat in jou, je eigen wezen en je eigen leven is’. Hij schrijft over een zuiver gestemd hart – open voor de liefde van God. Hij pleit ervoor om je hart af te stemmen op de innerlijke melodie van de waarheid. En die waarheid is niets anders dan de liefde in je hart, door God erin gelegd. Zó, vermoed ik, houdt het Hooglied ons een spiegel voor! En daarom durf ik te vragen in dit licht: Welke dimensies komen niet aan de orde in je leven, maar die er wel toe doen? Wat mis je, wat doet echt pijn omdat je het mist? Wat doet dát met je? Een antwoord op deze vragen, een eerlijk antwoord kan je verder helpen. Dat laatste is misschien ook de sleutel om je beter te voelen in dit leven! Om je echt thuis te voelen. Om echt thuis te komen! Ook bij jezelf. Het vraagt zelfonderzoek, eerlijk kijken naar jezelf en je diepste verlangens. Maar waarom zou je dat niet doen, waarom zou je vluchten in oppervlakkige bevrediging van je verlangens, seks, drugs en rock and roll? Laat je hart spreken, luister naar je hart, leef vanuit je hart. Dan is God niet ver weg. Meer kan ik er niet over zeggen. Heel veel harten-liefde gewenst.

John Hacking

12 juni 2016