Zien en geloven

Jaren geleden toen ik nog theologie studeerde in Heerlen aan de UTP hadden we vaker practica. Dat wil zeggen we speelden een rollenspel. Dat werd dan met videocamera’s opgenomen en achteraf geanalyseerd. We mochten allemaal een rol kiezen. Ik koos niet voor Jezus maar voor Thomas. De ongelovige Thomas. Dat leek mij een rol die toen het beste bij mij paste. En nu, hoor ik u stiekem denken. Misschien nog wel steeds een beetje!

Thomas is er niet bij als Jezus verschijnt. Wie kan dat geloven: een dode uit het graf? Jezus komt ook dwars door de deur. Doe dat maar eens na. Thomas is heel stellig: hij zal alleen geloven als hij zijn vingers in de spijkerwonden, zijn hand in zijn zijde kan leggen, als hij kan voelen dat die wonden er zitten  en dat de opgestane voor hem, de ware is. De gekruisigde, de beminde Jezus.

Wat mij bijzonder fascineert is deze lichamelijke benadering. Je zou van een soort spook, een geest, zo u wilt, een astrale verschijning die door deuren heen kan komen, niet verwachten dat je ook nog iets kunt voelen. In die zin is Thomas heel modern: niet alleen zien, maar ook voelen, ervaren. Ik kan me daarin heel goed verplaatsen, ik kan me zijn hevige verlangen heel goed voorstellen.

Wij noemen dat misschien ongeloof, eerst zien dan geloven, maar misschien is het verlangen wel zo groot dat het niet teleurgesteld wíl worden! Hij wil tot het gaatje, en als dat dan ook plaatsvindt, gaat hij uit zijn dak als hij uitroept: “Mijn Heer, mijn God”! Dat is een geloofsbelijdenis in optima forma. Zo hebben we ze nog niet gehoord uit de mond van de leerlingen, de geloofsgetuigen.

Jezus spreekt hem dan vermanend toe: zonder zien kun je óók geloven, gelukkig zijn zij die toch geloven en niet hebben gezien. Maar hiermee zitten wij midden in de problemen! Problemen die al 2000 jaar en misschien wel langer duren. God zien, De verrezen Heer zien, Jezus zien, wij kunnen er niet van getuigen. We zien namelijk niks. We hebben en we moeten het hebben van horen zeggen. Elke keer als we Pasen vieren, elke paasviering blijft dit  dilemma om ons heen zweven, tenminste zo ervaar ik het. Hoe leg je dit uit, hoe praat je erover ook tegen niet christenen, tegen mensen die het allemaal maar onzin vinden. Dat is al moeilijk genoeg.

Maar weten we zelf wie we zijn, waar we staan, wat we geloven? We zitten als het ware tussen het verhaal van de kruisiging en het lijden (op de muur links uitgebeeld) en de opstanding (op het raam uitgebeeld). We hopen dat het lijden en de opstanding ook voor ons een gegeven zal zijn dat uitkomt. Liefst wat minder lijden, maar wel zeker van opstanding. We staan in het midden, daar waar het doopvont staat. Symbool van het nieuwe leven, symbool van een nieuwe weg in het voetspoor van Jezus, het voetspoor door God uitgezet heel lang geleden. Wij gaan op die weg, op hoop van zegen. Misschien lijkt het alsof we weten wat geloven en wat zien betekent in deze context. Maar als je even wat dieper duikt in de tekst en de commentaren komt je een stortvloed van betekenissen tegemoet. Net zoveel lagen als het leven zelf.

Zien kan betekenen: zien, aanzien, waarnemen, in het oog krijgen, gewaarworden, bemerken, aanschouwen, beleven, ervaren, bezoeken, weerzien, nagaan, overwegen, inzien, begrijpen, weten, overwegen, bespeuren, etc. etc.  Geloven kan betekenen: vertrouwen, zich op iemand verlaten, iets aannemen, toevertrouwen, vertrouwen schenken, gehoorzamen, zich schikken, overtuigd zijn, overlaten, duurzaam, betrouwbaar zijn, etc. etc. U merkt het, het ligt niet zo eenvoudig.

Daarom heb ik een symbool gezocht om ons wat dichter bij de kern van dit verhaal te brengen, en om ons als het ware een hart onder de riem te steken. Namelijk via de weg van het lichaam, de lichamelijke ervaring.Hier voor de paaskaars, die staat voor de verrezen Heer, ligt de huid van een boom. Een dennenboom, die afgebroken is bij de laatste storm. Die was zo krachtig dat de huid van de boom, de bast, losliet.  Casper David Friedrich, de Duitse schilder uit de romantiek, was een van de eerste landschapschilders die het te doen was om het landschap zelf. In zijn tijd was hij niet zo gewaardeerd omdat hij weinig mensen schilderde. In mijn eerste sabbatical heb ik hierover geschreven. Voor Friedrich was het landschap sacraal, bezield met het goddelijke. Voor hem stonden de oude eiken voor het oude heidendom en het christendom, het nieuwe dat zijn de dennenbomen. Die heeft hij dan ook vaak uitgebeeld. Telkens als je nu een dennenbos ziet, kun je denken: hé christenen!

De huid van een deze dennenbomen, van een christen ligt nu aan de voet van de paaskaars, verwijst ernaar. Als je op een afstandje gaat staan zie je achter de kaars, achter Jezus waar hij vandaan komt, het kruis. De huid, onze eigen huid, ons eigen lichaam is een toegang tot Jezus, zoals de aanraking van Jezus door Thomas, de toegang is tot de opgestane Heer. Ze wijst als bast van de dennenboom naar het licht van de paaskaars. Waarom? Omdat we sterfelijk zijn, omdat ons lichaam sterfelijk is net als het lichaam van Jezus. De dood is dat wat ons met hem verbindt. Ware dit niet zo, dan zou Jezus geen mens zijn geweest maar iets anders. Als hij niet zou zijn gestorven valt de hele bodem weg onder ons christelijk geloof. Via ons lichaam hebben we een toegang tot Jezus.

De tegenstelling die misschien gesuggereerd wordt tussen zien en geloven is in feite als je verder kijkt dan je neus lang is, geen echte tegenstelling. Zien doen we met ons lichaam, onze ogen, maar ook met onze geest. We zien wat we kunnen zien, we zien omdat we willen zien. We hopen te zien wat ons verder brengt, wat ons ruimte geeft, wat ons zelfs over de grenzen van de dood heen kan tillen. Dat hopen we te zien, dat hopen we ook lichamelijk te ervaren. Iets anders kunnen we ons nauwelijks voorstellen. Een bestaan zonder lichaam? Het valt buiten ons voorstellingsvermogen.

Geloven is erop durven te vertrouwen dat we zullen zien dat het kan. Geloven is het verlangen in ons dat ons dwars tegen alle tegenslagen in, tegen alle duisternis, alle geweld en lijden, op de been houdt. Ook lichamelijk, ook geestelijk op de been houdt. Omdat we zien, omdat we achter de horizon van de dood leven vermoeden. Dus mijn advies luidt, stap niet te snel in de valkuil van het zeker weten, dat je denkt dat je weet hoe het zit, dat als je gelooft ook weet hoe het zit. Thomas spreekt mij persoonlijk aan omdat ik mij in zijn verlangen herken. Dat verlangen ontroert mij ten diepste.  Maar hij spreekt mij ook aan omdat de twijfel er mag zijn. Geloven zonder twijfel, zonder vragen te stellen, loopt het gevaar blind te worden. “wie ogen heeft die kijke, wie oren heeft die hore” zo luidt een gezegde. We moeten het doen met ons lichaam en we moeten het doen met onze geest. In het Nieuwe Testament luidt een betekenis van zien: met de ogen van lichaam of geest. Ik zou zeggen: kijk met beiden, met je lichaam en met je geest. Dan heeft je geloof, je vertrouwen, wat meer vaste grond onder de voeten. Dan kun je beter wandelen op de weg van Jezus, op de weg van God. Amen

John Hacking

Overweging 8 april Studentenkerk

Gelezen: Jesaja 26,1-13 en Johannes 20,24-31

Joh 20, 24-31

²⁴Een van de twaalf, ​Tomas​ (dat betekent ‘tweeling’), was er niet bij toen ​Jezus​ kwam. ²⁵Toen de andere ​leerlingen​ hem vertelden: ‘Wij hebben de ​Heer​ gezien!’ zei hij: ‘Alleen als ik de wonden van de spijkers in zijn handen zie en met mijn vingers kan voelen, en als ik mijn hand in zijn zij kan leggen, zal ik het geloven.’²⁶Een week later waren de ​leerlingen​ weer bij elkaar en ​Tomas​ was er nu ook bij. Terwijl de deuren gesloten waren, kwam ​Jezus​ in hun midden staan. ‘Ik wens jullie ​vrede!’ zei hij, ²⁷en daarna richtte hij zich tot ​Tomas: ‘Leg je vingers hier en kijk naar mijn handen, en leg je hand in mijn zij. Wees niet langer ongelovig, maar geloof.’ ²⁸Tomas​ antwoordde: ‘Mijn ​Heer, mijn God!’ ²⁹Jezus​ zei tegen hem: ‘Omdat je me gezien hebt, geloof je. Gelukkig zijn zij die niet zien en toch geloven.’

³⁰Jezus​ heeft nog veel meer wondertekenen voor zijn ​leerlingen​ gedaan, die niet in dit ​boek​ staan, ³¹maar deze zijn opgeschreven opdat u gelooft dat ​Jezus​ de ​messias​ is, de ​Zoon van God, en opdat u door te geloven leeft door zijn naam.