De ideologie van het communisme is een lege huls, net zo zeer als de ideologie van het fascisme. Leeg omdat de inhoud van de huls: normaal kruit en een kogel, na gebruik niet meer (het schieten) nagevuld kan worden. Na het schot blijft een lege huls over. De kogel heeft zijn doel gezocht, heeft effect of niet, en is verdwenen.
Waarom is communisme, (en fascisme) een lege huls? Omdat er met veel tam tam een vijand wordt gecreëerd om zich tegen af te zetten, om zo een eigen identiteit te ontwikkelen, een houvast. Is die vijand eenmaal gedefinieerd (het schot is afgegaan) dan blijft er niet meer zoveel over. Met een beroep op de massa, het volk, de arbeiders, de werkende klasse, de slaven in de consumptiemaatschappij, eigenen de leiders van de ‘beweging’ zich de macht toe om de route uit te zetten. Het volk spreekt maar het spreekorgaan van het volk is de partij. Het volk, de massa an sich is stuurloos, zonder leiding een dobberend schip op een woelige oceaan. Daarom is er sturing nodig, met harde hand. Want ook binnen het volk, binnen de eigen gelederen is er wantrouwen, zijn er verraders, loopt niet iedereen in de pas.
Dat krijg je als je de idealen zo hoog stelt dat daar niemand aan kan beantwoorden. Bijvoorbeeld: iedereen is gelijk, iedereen belangrijk, iedereen deelt met de anderen, iedereen telt mee. En wat wordt verondersteld: de mens is in staat om tot een dergelijke ideale maatschappij op te stijgen. Vergeten wordt dat in elk mens een potentieel aanwezig is dat zich destructief kan uitwerken: dat wordt al meteen zichtbaar in wijze waarop de vijanden van het volk worden aangepakt. Elke vorm van medemenselijkheid is hier verdwenen. De dood van de vijand is de enige uitkomst als hersenspoeling niet werkt, als heropvoeding zinloos is.
Iedereen gelijk, dat dacht je. Een illusie. Er is altijd een broeder Een en een broeder Twee (zusters zijn zeldzamer in deze organisaties). En deze broeders zetten de lijnen uit, ze zweren trouw bij een vlag om de partijgeheimen niet te onthullen en om het ideaal van het communisme (fascisme) te bevorderen en zich ervoor in te zetten. Broeder Een wordt meestal tot nummer Een na een harde interne partijstrijd, dat wil zeggen, na het afserveren van andere mogelijke kandidaten. Broeder Een is meestal geen zachtzinnig typje. Het is in zijn voordeel als hij niet te lezen valt, zodat concurrenten niet weten waar ze aan toe zijn. Het is ook in zijn voordeel als hij zich kan beroepen op grote prestaties, op inzichten die de partij en het ideaal verder brengen. En als hij zich kan voordoen als slachtoffer van machinaties van andere broeders, (of externe vijanden) als hij daarmee sympathie kan wekken en zijn aanhang vergroten. De werkelijke beweegredenen, de werkelijk doelen en plannen komen pas aan het licht als de macht eenmaal is verworven en Broeder Een de absolute heerser is.
Maar dit zijn in principe allemaal naweeën, als het schot heeft geklonken, als de vijand is gedefinieerd. Daar begint het mee: een medemens, een groep van medemensen afserveren als tegenstander, als vijand die moet worden vernietigd omdat deze een dreiging vormt. Een vijand die in het verleden en nu ook in het heden zorgt voor onderdrukking, voor miskenning van de eigen historische prestaties, voor onderwerping en uitbuiting van het volk. Een vijand wiens ideologie bestreden moet worden omdat ze niet past in het eigen programma. Een vijand die jou tot slachtoffer dreigt te maken van zijn streven naar macht.
Zonder vijand heb je als partij eigenlijk géén reden om zo hoog van de toren te blazen want ook de partijleden weten dat het ideaal van het communisme een hersenspinsel is, een illusie, een droom die elke dag in de praktijk van het verdeel en heers gelogenstraft wordt. Broeder Een, Twee enzovoort zijn allemaal in de woorden van George Orwell (animalfarm) een beetje meer gelijker.
Omdat communisme en fascisme lege hulzen zijn weten de Broeders Een enzovoort dat ze het volk een worst moeten voorhouden. Die worst heet de Natie. Nationalisme wordt de inhoud van het partijprogramma. De Natie en het eigen Volk daar draait het allemaal om. Maar wat is een Natie? Historisch gezien is elke Natie er een van kort geleden, geen enkele Natie heeft een geschiedenis die heel oud is. Want naties veranderen net zo snel als er volkeren veranderen: er zijn volksverhuizingen, er zijn deportaties, mensen verkassen nu eenmaal. Soms gedwongen, soms vrijwillig, soms om ergens anders buit te halen. Zo is elke Natie een amalgaam van volken en van mensen uit alle windstreken. Een nationalisme dat zich beroept op Natie en Volk is een nep-argument omdat het gewoon historisch niet klopt.
Maar de geschiedenis wordt altijd aangepast aan de wensen van de Broeders Een enzovoort. De geschiedenis wordt nooit geaccepteerd zoals ze werkelijk heeft plaatsgevonden. Want dan wordt zichtbaar dat al deze pogingen om een ideale staat te vestigen, een Natie waarin allen gelijk zijn, allemaal mislukt zijn. Het resultaat is er meestal een van veel bloedvergieten, veel oorlogen, veel slachtoffers. Deze waarheid is onwelgevallig. Dat er miljoenen dood gaan als gevolg van partijpolitiek en beslissingen van Broeder Een enzovoort wordt verdonkermaand. Het voorgestelde geluk als de partijlijn wordt gevolgd, deze als messiaanse hoop verpakte boodschap, is een leugen want op het einde wacht altijd de dood. En de dood komt altijd. Ook voor Broeder Een enzovoort.
Jonathan Sacks schrijft in zijn commentaar op het boek Genesis 12,1 waar Abraham de opdracht krijgt om weg te trekken uit het land van zijn voorvaderen:
“Wij leven in wat wel de slachtoffercultuur wordt genoemd. Tegenwoordig moet je om sympathie voor je zaak te winnen jezelf overtuigend als slachtoffer positioneren. Dat heeft enorme voordelen. De mensen leven zich in jouw situatie in, steunen je en onthouden zich van kritiek op je handelwijze. Maar er zijn drie bezwaren: het klopt niet, het is immoreel en het is een ontkenning van menszijn. Een slachtoffer is een object, geen subject; hem wordt iets aangedaan, hij doet niets. Het slachtoffer ontkent stelselmatig verantwoordelijkheid, en wie wil helpen houdt die ontkenning alleen maar in stand. De helpers worden mede-afhankelijk, ze raken verslaafd aan het helpen. De slachtoffercultuur zoekt de oorzaak van iemands situatie in externe omstandigheden en bestendigt daarmee de slachtofferrol. In plaats van de gevangene te bevrijden uit de gevangenis, sluit de slachtoffercultuur hem op en gooit zij de sleutel weg. De oproep van God aan Abraham – ‘Trek weg uit je .land, verlaat je familie, verlaat ook je naaste verwanten’ (Genesis 12:1) – was een aansporing om een nieuwe en andere weg in te slaan, de noodlottigste en tegelijk de meest hoopvolle in de geschiedenis van de mensheid. De beste omschrijving daarvan is de titel van Mandela’s autobiografie: De lange weg naar de vrijheid.”
Broeders Een, en de mindere goden hebben er een handje van om de slachtofferrol te spelen en zo anderen te betrekken in hun streven naar wraak, naar vernietiging van de vijand, naar autocratie en een totalitaire maatschappij met alle neuzen in dezelfde richting. Wijzen op de grootse eigen geschiedenis van de Natie en het Volk, de gemanipuleerde waarheden en wijzen naar de vijand die het land tot slachtoffer dreigt te maken. We zien het nu weer dagelijks gebeuren in China, in Rusland, (in het groot – daarom kunnen ze het samen goed vinden – beiden zogenaamd slachtoffer van het Westen) en op kleinere schaal in Hongarije, Italië, Frankrijk, maar ook in FVD en PVV in ons Nederlandse parlement, waar de leiders zich als hypergevoelige kleuters gedragen die niet hun zin krijgen en die zich verschuilen achter allerlei complotten – terwijl ze in feite moderne rattenvangers zijn die alleen maar macht willen. List en bedrog verkopen als vrijheid en als democratie – terwijl ze alles in het werk stellen om ondermijnend bezig te zijn, om dictators als Broeder Een uit Rusland, de nieuwe Messias, toe te juichen.
Verantwoordelijkheid dragen voor de toekomst van het land is een vies woord geworden omdat verantwoordelijkheid dragen de vrijheid veronderstelt om deze verantwoordelijkheid op je te nemen. Als je niet vrij bent, als je gevangen bent, ook in een ideologie, is verantwoordelijkheid eerder een vloek, een bedreiging die je moet afwenden. Alle dictators die zich beroepen op de wil van het Volk, die beweren de Natie te dienen, die het land een grote roemrijke toekomst voorspellen, verschuilen zich achter dit rookgordijn. Want een lege huls blijft een lege huls. De ware aard van het beestje, van Broeder Een, die trouwe eden zweert voor de vlag, is er een van machtswellust.
Als er eigenlijk niks waardevols is om voor te leven, dan blijft macht over. Pure macht, alleenheerschappij. Broeder Een uit China lanceerde na zijn machtsovername in 2012 Dokument nummer 9: daarin beschrijft hij de gevaren die China bedreigen. Daarin laat de leider Broeder Een meteen zijn ware bedoelingen zien. De vijand is het Westen met idealen o.a. als democratie, mensenrechten en vrije meningsuiting. Sinds die tijd wordt het Chinese volk gehersenspoeld om dit vijandsbeeld tot zich te nemen. 2049 moet China de wereldspeler zijn die de lakens uitdeelt in de wereld. De route is vastgelegd, de partij kan én mag niet falen. Je kunt je afvragen wat al die Chinese studenten hier in West-Europa komen doen? Dragen zij deze ideologie uit, of durven ze kritische vragen te stellen en hun eigen leiders te wantrouwen?
De Oeigoeren in de meest westelijke provincie Xinjiang betalen inmiddels de hoogste prijs van deze politiek omdat ze als interne vijand worden bestempeld. Duizenden kampen zijn er ontstaan, vrouwen worden systematisch gesteriliseerd, ‘heropvoeding’ is regel en ‘doel’ maar er wordt ook op grote schaal gemarteld. Grote groepen Han-Chinezen worden in de provincie gesetteld om de bevolkingsaantallen te manipuleren in het voordeel van de partij. Zo worden de Oeigoeren samen met hun Islamitisch geloof langzaam maar zeker letterlijk gereduceerd. En de Islamitische broedervolken? Zij zwijgen meestal vooralsnog net zoals de andere landen in de Verenigde Naties die de moties die worden ingebracht tegen China afzwakken of zelfs ontkennen. Economie is nu eenmaal belangrijker dan het recht van een etnische groepering – zelfs als deze groepering stukje bij beetje elk bestaan wordt ontnomen.
Waarom de Oeigoeren, waarom hun provincie? Omdat ze moslim zijn? Zeker dat speelt mee in een land waarin gelovigen als interne vijand worden beschouwd. Gelovigen geloven in God en niet in Broeder Een en zijn partijlijn. Omdat ze van oorsprong meer met Turkije en het Turkse volk overeenkomen? Ook dat speelt een rol, want ze worden niet als Chinezen beschouwd. Maar er is nog een belangrijke reden: in hun provincie Xinjiang begint de nieuwe Zijderoute, het prestigieuze project van de partij om China te verbinden met de rest van de wereld langs deze spoorlijn. Dat project mag onder geen enkele voorwaarde mislukken, zeker niet door verzet van de kant van de Oeigoeren die streven naar een onafhankelijk leefgebied. Dus wordt er alles op alles gezet om de Oeigoeren voorgoed de mond te snoeren en elke vorm van separatisme met grof geweld de kop in te drukken. En de provincie is heel rijk aan allerlei grondstoffen. Die wil China zeker zonder pottenkijkers exploiteren.
Wat gaat dat voor de wereld betekenen als Broeder Een en zijn medebroeders geslaagd zijn in hun opzet in 2049 om de grootste speler op het wereldtoneel te worden? Krijgen we de verwerkelijking van de roman van George Orwell die dit scenario al in 1984 had voorzien? Jonathan Sacks schetst een andere route naar vrijheid, naar een toekomst waarin elk mens er wel toe doet en waar een abstracte ideologie van ‘iedereen is gelijk’ ( wat flauwekul is), waarachter leiders zich kunnen verbergen om hun machtswellust uit te oefenen zonder verantwoordelijkheid te dragen. Hij schrijft en hieraan heb ik niks toe te voegen:
“De Tora kent twee fundamentele vrijheden: de vrijheid van God en de vrijheid van mensen. God is, in het jodendom, geen onpersoonlijke kracht. Hij handelt – in de schepping, de openbaring of de verlossing – niet uit noodzaak maar uit vrije keuze. Toen God ervoor koos de mensheid te scheppen naar zijn beeld, heeft Hij ons ook keuzevrijheid gegeven. Er bestaat niet zoiets als lot of voorbestemming. Mozes zei: ‘Ik roep vandaag hemel en aarde als getuigen op: u staat voor de keuze tussenleven en dood, tussen zegen en vloek. Kies voor het leven’ (Deuteronomium 30:19).
Alasdair Maclntyre beweerde eens dat er twee soorten atheïsten zijn: de een gelooft niet in God, de ander beschouwt het atheïsme zelf als een soort religie.(4) Onder de tweede groep atheïsten bevinden zich ook afgedwaalde, tot een andere religie bekeerde of ongelovige joden. De meest bekende voorbeelden zijn Spinoza, Marx en Freud. In plaats van de waarheden van het jodendom eenvoudigweg te ontkennen, wilden ze systematische alternatieven bieden. Alle drie probeerden ze aan te tonen dat wij niet vrij zijn: de mens is een voorspelbaar dier; onze natuur en ons karakter zijn onderworpen aan quasiwetenschappelijke wetten; er is een wetenschap van het menselijk gedrag net zoals er een wetenschap van atomen is. Geschiedenis – persoonlijk of collectief – is een vorm van onvermijdelijkheid. We zijn wat we zijn omdat we niet anders kunnen zijn.
Zonder het te beseffen leveren deze drie wetenschappers het beste commentaar bij het openingsvers van de parasja Lech Lecha. In de kern is de drievoudige oproep van God een aansporing tot een leven in radicale vrijheid, dat het levende protest van het jodendom is tegen deze benaderingen.
Marx zei dat de mens een product is van maatschappelijke krachten, die op hun beurt gevormd zijn door de belangen van de heersende klasse, de bezitters van onroerend goed waarvan land het belangrijkste is. Daarom zegt God tegen Abraham: Verlaat je land.
Spinoza zei dat de mens wordt bepaald door aangeboren instincten en biologische driften, waarmee hij een genetisch determinisme oppert. Daarom zegt God tegen Abraham: Verlaat de omstandigheden waarin je bent geboren.
Freud beweerde dat we zijn zoals we zijn door onze jeugdtrauma’s, door de invloed van onze vroege kinderjaren, door de relatie en rivaliteit met onze ouders, vooral met onze vader. Daarom zegt God tegen Abraham: Verlaat het vaderlijk huis.
Vrijheid is geen vaststaand feit in de menselijke situatie. Net als de andere bijzondere prestaties van de geest – kunst, literatuur, muziek, poëzie – vraagt vrijheid om oefening, discipline, leerlingschap, veeleisende routines en nauwgezette aandacht voor detail. Niemand schrijft een grote roman of componeert een symfonie zonder jaren van voorbereiding Daarom zijn de meeste theorieën over het menselijk gedrag eenvoudigweg onjuist. Die beweren dat we vrij zijn, of juist niet; dat we óf kunnen kiezen óf dat ons gedrag causaal is bepaald. Maar vrijheid is niet of-of. Het is een proces. Het begint met afhankelijkheid. Slechts langzaam, stapsgewijs, ontstaat de vrijheid om afstand te kunnen nemen van de druk en invloed die op ons worden uitgeoefend en te kunnen handelen op grond van een gevormd geweten, van oordeel, wijsheid en morele volwassenheid. Kortgezegd: het is een reis, Abrahams reis.
Dat is de diepe betekenis van de woorden lech lecha. Meestal worden ze vertaald met ‘ga, trek weg, ga op reis.’ In werkelijkheid betekenen ze: reis (lech) naar jezelf (lecha). Verlaat alle invloeden van buitenaf die maken je tot een slachtoffer van de omstandigheden waarover je geen controle hebt. Maak een reis naar binnen, naar het zelf. Daar – alleen daar – wordt vrijheid geboren, beoefend en volgehouden.”
Noot: (4) Alasdair Maclntyre, “God and the Theologians’; in Against the Self-Images of the Age: Essays on Ideology and Philosophy, (University of Notre Dame Press, 1978), 12-26
John Hacking
21 oktober 2022
Bronnen:
Uit: Jonathan Sacks, Genesis. Boek van het begin, Middelburg 2020, (Skandalon), pag. 65-69
www.arte.tv/de/videos/078193-000-F/die-neue-welt-des-xi-jinping
betekenisgeving & levenshorizon 