Studentenkerk Overweging 29 jan 2023 John Hacking
Welkom
Genade en vrede zij met ons allen. Beste mensen, jongens en meisjes welkom in deze viering. Het jaar is al weer een paar weken oud. De tijd vliegt. En we kunnen hem nauwelijks vertragen… In de digitale werkelijkheid waarmee we ons omringen, waarin we functioneren via onze apparatuur lijkt alles nog veel sneller te gaan. We verliezen zo, als we niet uitkijken, ons houvast. Want de virtuele wereld biedt ons géén echte bodem om op te staan.
Vandaag lezen wij twee teksten die hoop willen bieden. De profeet Sefanja zegt: Zoek de HEER, jullie in het land die nederig zijn en naar zijn wetten leven, zoek rechtvaardigheid, zoek nederigheid. En daarop volgend heel dreigend: misschien vinden jullie een schuilplaats op de dag van de toorn van de HEER. De lezing uit Matheus klinkt iets vriendelijker: een tekst die bekend is geworden als de zaligsprekingen. Gelukkig zij… Maar worden we echt getroost – kunnen we echt getroost worden door deze woorden van 2000 jaar geleden? We zullen zien…
Laten we eerst stil worden en bidden:
Barmhartige, heb erbarmen met deze wereld en haar bewoners. Met onze fouten, ons verkeerde inschattingen, ons falen. Ook op die plekken waar het faliekant misgaat en waar oorlog en armoede heersen, waar geweld tussen mensen de boventoon voert. Sterk ons, steun ons, bemoedig ons om steeds het goede te kiezen en te doen – opdat langzaam uw rijk, het rijk der hemelen waarheid wordt. Dat in Jezus naam. Amen.
Overweging
Bij de uitvaart van mijn moeder lazen wij in de kerk deze tekst uit Matheus, die wij zonet hebben gehoord. Dat vond ik heel troostrijk.Terugkijkend op haar leven, op wie ze was en hoe ze was gestorven gaven deze woorden zin en betekenis aan haar leven. Daarmee keken we terug, denkend aan alles wat ze had meegemaakt. We zochten een religieus houvast. In deze tekst vonden we dat. Velen hebben troost geput uit deze woorden van de zaligsprekingen. Maar dat hoeft natuurlijk niet voor iedereen op die manier te gelden. Ook niet in onze wereld die soms verscheurd lijkt door tegenstellingen. En, velen zijn helemaal niet religieus. Zij zoeken dat houvast niet in geloof, en in religieuze systemen…regels, gedragingen, opvattingen.
Wij zitten hier nu bij elkaar in een context die wel gekleurd wordt door de christelijke religie – als leerlingen – volgelingen van Jezus. Dus voor ons zijn deze woorden misschien wel troostrijk. Hoewel? Kunnen ze ons echt troost bieden…een beetje geestelijk houvast? Als je beseft dat in onze wereld de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter is geworden, welke troost bieden deze woorden dan? Oxfam Novib, de ontwikkelingsorganisatie brengt elk jaar een ongelijkheidsrapport uit, dit jaar doen zij dat voor de tiende keer, op de dag dat het World Economic Forum begint. Zij schrijven: Het vermogen van miljardairs stijgt met 2,7 miljard dollar per dag. De laatste twee jaren is twee derde van elke euro die we met z’n allen verdienen, naar de rijkste 1 procent van de wereld gegaan. Dat is geen natuurverschijnsel, maar een politieke keuze. Slechts 1 procent van de allerrijksten op de wereld streek ruim 60 procent van de nieuwe welvaart op. En maar 10 procent kwam bij de 90 procent van de allerarmsten terecht. Zo zit onze wereld dus nu in elkaar. Rijk en arm gescheiden door een kloof. Wat hieraan te doen? Ben je nederig van hart, zachtmoedig, honger je naar gerechtigheid, ben je barmhartig, of zuiver van hart, sticht je vrede, zoek je recht – heb je er dan iets aan als je het koninkrijk der hemelen wordt beloofd? Met andere woorden hoe houd je het vol in deze wereld vol ongelijkheid?
Misschien is de ongelijkheid tussen rijk en arm voor ons als bezoekers van deze viering nog niet eens het grootste probleem, want ik neem aan dat wij nog niet zo arm zijn…En wat het betekent om echt arm te zijn weet je pas als het zover is. Afgelopen donderdag werd in Tegenlicht, op TV NPO 2, (zeker de moeite waard om terug te kijken – als u het niet gezien hebt) gesteld dat de grootste kloof in Nederland die is tussen de hoopvollen en de hoop-lozen! (Niet hopeloos, maar hoop-loos). Hoopvollen, de mensen met geld en met kansen, die het redden. De hoop-lozen, mensen in armoede, met schulden, zonder hoop op verbetering omdat de overheid en andere instanties tegenwerken. De tegenstelling hoopvol en hoop-loos kun je ook nog op een andere manier toepassen als wij kijken naar andere factoren op deze aarde die ons de moed soms doen vergaan: het klimaat dat verandert, het stikstofprobleem, de oorlogen, niet alleen in Oekraïne, maar ook in Jemen, Afrika, en elders. De ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, arm en rijk, de stromen vluchtelingen, de uitbuiting van de aarde, etc. etc. Als we zo kijken naar ons zelf kunnen we misschien ook spreken over hoopvol en hoop-loos. Want wat doet dat allemaal met ons? Aan welke kant staan we dan? Bij de optimisten? Of de pessimisten? Geloven we nog in een mooie toekomst of zijn we dat geloof verloren?
Maar laten we eerst eens wat concreter naar de tekst kijken: De woorden van Matheus uit deze zaligsprekingen staan in het Grieks op de voorkant van de liturgie. Elk vers begint met makarioi. Dat Griekse makarios is afgeleid vh Hebreeuwse woord asjrē / aschrej. Het wordt meestal vertaald met ‘gelukkig (prijzend)’, maar ‘t schijnt oorspronkelijk verband te houden met ‘gaan’ volgens de exegeet Jo Tigcheler die hierover een mooie tekst heeft geschreven. Hij zegt: “Dat geluk en op weg gaan verband met elkaar houden is ook in ons ‘het ga je goed’ en ‘welvarend‘ nog te horen. Een zaligspreking plaatst in de kring van een gemeenschap iemand voor het voetlicht en prijst hem/haar gelukkig om zijn gedrag en levenswijze. Daarvan constateert de spreker dat dat goed is. Door deze waardering uit te spreken tegenover de gemeenschap krijgt de zaligspreking tevens een aansporend en uitdagend karakter: doe evenzo en jullie zullen ook gelukkig zijn, het zal jullie ook goedgaan.”
Jo Tigcheler kiest daarom i.p.v. zalig, of gelukkig voor de omschrijving: Op de goede weg… Op de goede weg ben je als…vul maar in. Dan komt de dynamiek, de aansporing, het positieve van het begrip, pas echt tot zijn recht in deze tekst. Dan voelen we ons niet afgescheept. Bijvoorbeeld met de belofte dat het pas echt goed komt na onze dood. Dan kunnen wij ons echt aangemoedigd en gesteund voelen door deze woorden…want we maken er deel van uit, we zijn zelf aan zet.
Hoe anders klinken deze woorden dan als we ze plaatsen tegenover de wijze waarop geluk heden ten dage in ons dagelijks leven wordt aangeprezen – als happy zijn, als happiness, in mijn ogen een zeer karige en kale afspiegeling van Aschrej en makarios. Ik zal u vandaag niet vermoeien met alle bijbelse citaten uit Tenach, ( de boeken van het Oude Testament) waar Aschrej 45 keer voorkomt in de Tora, profeten en Psalmen en dan meestal in relatie tot God. Happiness – daarentegen – gebruiken we in onze tijd nauwelijks in relatie tot God of als houding in ons gedrag – als eerbied voor…Happiness is eerder gekleurd door consumptie – als we een stukje geluk verwerven door iets te kopen, iets te krijgen, te ontvangen of ergens te zijn, bijvoorbeeld op vakantie, of in dichter bij huis, in bed, Meestal slechts van korte duur. Daarom worden we aangespoord om te blijven kopen – op vakantie te gaan naar zonnige zorgvrije oorden, en als het kan zoveel mogelijk ervan te genieten. In deze vorm van geluk is het menselijk aangeboren of aangepraat verlangen de baas, grotendeels de echte drijfveer. En o wee, als je jezelf toch nog ongelukkig voelt, (of eenzaam, of down) dan heb je niet genoeg je best gedaan om het te verwerven…
Maar werkt het zo? Ligt alle verantwoordelijkheid op jouw bordje? De filosoof Byung-Chul Han stelt dat we voor het geluk een tegenhanger nodig hebben die als het ware schuurt…zoals in echt contact met een mens, waarin je alles kunt tegenkomen. Ook tegenspraak bijvoorbeeld. Voor het geluk hebben we iets nodig dat boven ons uittorent, dat groter, meer is dan ikzelf ben, of dat ik denk dat ik ben. Groter dan mijn ego. Ik noem het ego een bubbel van het Zelfbewustzijn, waarin ik me thuis voel, waarin ik me vaker wentel. Ontbreekt dat tegenover – dan vallen we voortdurend terug op ons ego. Dat zie je ook vaak in de digitale wereld waarin we ons begeven. We hebben géén echt contact – er is géén echt tegenover want er schuurt niks, ik kan me lekker wentelen in mijn bubbel. De digitale wereld haalt elke vorm van schuren, van weerstand weg. Siri of de andere kunstmatige stemmen zijn er om je te plezieren. Wordt het gevaarlijk, schuurt het, bijvoorbeeld op Twitter, omdat ik ergens niet mee eens ben, dan kan ik deze virtuele wereld verlaten, uit de discussie stappen, zelfs het account opheffen. Of ik ga als een wilde tekeer en bedreig de virtuele ander met van alles. Politici en vele anderen klagen over doodsbedreigingen etc. Zo worden wij en wordt onze samenleving steeds meer gevangen in de greep van een wereld waarin het echte contact en ook het echte geluk ontbreekt. 1000 vrienden op Facebook – hoeveel in realiteit? Bij wie kun je echt terecht als de nood aan de man/vrouw is?
Tegenover de wereld van het ego, tegenover de wereld van de rijken, de zelf-zuchtigen, de uitbuiters en profiteurs, de verwaanden, de zelfgenoegzamen, de oorlogshitsers, de gewelddadigen, zij die voor niets en niemand ontzag hebben, plaats onze tekst uit Matheus een heel andere categorie mensen: de kleine man/vrouw, de gebogenen de mensen die het niet voor de wind gaat, de machtelozen etc. etc. Daarom is het niet voor niets dat de evangelist Lucas (in Lucas 6) tegenover deze kleine mensen die hongeren en dorsten naar recht bv. ook de rijken en de verzadigden plaatst – wee jullie want jullie hebben je deel al gehad…Bij Matheus ontbreekt deze veroordeling.
Maar laten we de tekst dicht bij ons zelf houden, bij wie we zijn. Bij wie we willen zijn en wat we willen en kunnen doen. Daarom lees ik hem nogmaals maar nu in de uitweidingen die Jo Tigcheler eraan toevoegt. En thuis kunnen we dan nog een keer overdenken of we bij de hoopvollen of bij de hoop-lozen willen horen. In het Tv programma werd een pleidooi gehouden voor de inzet van de hoopvollen, de mensen met kansen en mogelijkheden, om zich in te zetten voor de hoop-lozen. Iets wat ook op ons van toepassing kan zijn als christen. Dan maken we ons geloof echt waar. Trouwens een beetje huiswerk na deze samenkomst is niet verkeerd. Het echte werk vindt altijd plaats buiten de deuren van de kerk.
Op de goede weg die arm van geest zijn
die niets te verliezen hebben
de pretentielozen
die arm zijn van binnenuit
die gebogen zijn
die hun situatie op zich nemen:
hun behoort het rijk der hemelen
hun komt de situatie toe waarin je er zijn mag
zij zijn de dragers van een nieuwe samenleving
zij vormen het criterium voor de maatschappij van God.
Op de goede weg die verdriet hebben
die de pijn van het leven kennen
die huilen om deze wereld
die een aanklacht zijn tegen deze
maatschappij:
zij zullen getroost worden
hun tranen zullen gedroogd worden
zij zullen vreugde ervaren.
Op de goede weg die zachtmoedig zijn
die zacht zijn van karakter
die machteloos zijn
die zich weerloos opstellen
die geweldloos zijn
die niet claimen:
zij zullen de aarde erven
zij zullen het land bezitten
zij zullen de grond krijgen die hun toekomt.
Op de goede weg die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid
die met heel hun wezen verlangen naar rechtvaardigheid
die hunkeren naar gerechtigheid:
zij zullen verzadigd worden
hun honger zal gestild en hun dorst zal gelest worden
Hun verlangen zal vervuld worden.
Op de goede weg die genegen zijn
die mild zijn
die een en al goedheid zijn
die welwillend zijn
die barmhartig en vergevingsgezind zijn;
zij zullen genegenheid ondervinden
zij zullen mildheid ondervinden
zij zullen goedheid ontmoeten
zij zullen welwillendheid ondervinden
zij zullen barmhartigheid en vergevingsgezindheid ontmoeten.
Op de goede weg die zuiver van hart zijn
die Hun hart gelouterd hebben
die door en door oprecht zijn
mensen met een onverdeeld hart
mensen met een zuivere blik:
zij zullen God zien
zij zullen het mysterie zien dat alle leven mogelijk maakt.
Op de goede weg die vrede brengen
de vredestichters
die zich inzetten voor vrede:
zij zullen zoon van God genoemd worden
zij zullen thuis zijn bij het mysterie dat alle leven mogelijk maakt
zij zullen nieuw leven mogelijk maken.
Op de goede weg die vervolgd worden om de gerechtigheid
die naar de rand van de maatschappij
worden geschoven omdat ze blijven opkomen voor gerechtigheid:
Hun behoort het rijk der hemelen
hun komt de situatie toe waarin je er zijn mag
zij zijn de dragers van een nieuwe samenleving
zij vormen het criterium voor de maatschappij van God.
Zo moge het zijn.
Zefanja 2,3; 3,9-13
Zoek de HEER, jullie in het land die nederig zijn en naar zijn wetten leven, zoek rechtvaardigheid, zoek nederigheid: misschien vinden jullie een schuilplaats op de dag van de toorn van de HEER.
Dan zal Ik de lippen van de volken rein maken, zij zullen de naam van de HEER aanroepen, ze zullen Hem dienen, zij aan zij. Van over de rivieren van Nubië zullen zij die Mij vereren maar die Ik verstrooid had, Mij hun offergaven brengen. Op die dag hoef je je niet meer te schamen voor alle daden waarmee je tegen Mij in opstand kwam. Wie van overmoed vrolijk is laat Ik uit je midden verdwijnen, op mijn heilige berg zul je niet meer hoogmoedig zijn. Ik zal een arm en zwak volk binnen je muren achterlaten dat in de naam van de HEER een toevlucht vindt. Wie er van Israël overblijven, zullen niet langer onrecht doen, ze zullen geen leugens spreken, uit hun mond zal geen bedrieglijke taal meer klinken. Ze zullen weiden en rustig liggen, door niemand opgeschrikt.
Matteüs 5,1-12
Toen Hij de mensenmassa zag, ging Hij de berg op. Daar ging Hij zitten met zijn leerlingen om zich heen. Hij nam het woord en onderrichtte hen: ‘Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel.
Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden.
Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen de aarde bezitten.
Gelukkig wie hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden. Gelukkig de barmhartigen, Want zij zullen barmhartigheid ondervinden.
Gelukkig wie zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien.
Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden.
Gelukkig wie vanwege de gerechtigheid vervolgd worden, want voor hen is het koninkrijk van de hemel. Gelukkig zijn jullie wanneer ze je omwille van Mij uitschelden, vervolgen en van allerlei kwaad betichten. Verheug je en juich, want je zult rijkelijk beloond worden in de hemel; zo immers vervolgden ze vóór jullie de profeten.
51Ἰδὼν δὲ τοὺς ὄχλους ἀνέβη εἰς τὸ ὄρος, καὶ καθίσαντος αὐτοῦ προσῆλθαν αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ· 2καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ ἐδίδασκεν αὐτοὺς λέγων·
3Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
4μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται.
5μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσιν τὴν γῆν.
6μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ χορτασθήσονται.
7μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται.
8μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν θεὸν ὄψονται.
9μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ θεοῦ κληθήσονται.
10μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
11μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσιν καὶ εἴπωσιν πᾶν πονηρὸν καθ’ ὑμῶν [ψευδόμενοι] ἕνεκεν ἐμοῦ.
12χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς· οὕτως γὰρ ἐδίωξαν τοὺς προφήτας τοὺς πρὸ ὑμῶν.
betekenisgeving & levenshorizon 