“Anticiperen in plaats van ons verzetten tegen de veranderingen in de wereld”, dat is de grote uitdaging voor ons de komende jaren. Dat geldt voor Nederland en ook voor de andere landen in Europa en in de rest van de wereld. Vooral het westelijk deel van Europa loopt gevaar om achter de feiten aan te lopen. Nationalisme, populisme, verzet tegen Europese samenwerking vormen net zoveel hindernissen die de burger oogkleppen opzetten voor de toekomst en voor de omgeving, namelijk de andere continenten met hun eigen culturen en geschiedenis. In het programma Tegenlicht kwam dit afgelopen zondag duidelijk naar voren:
“Volgens de Britse historicus Peter Frankopan, schrijver van de wereldwijde bestseller ‘De Zijderoutes’, heeft het Westen zich op die manier volledig vervreemd van de rest van de wereld. Het oude Europa is in verval en de economische voorspoed in Azië, Afrika en Zuid-Amerika gaat aan onze neus voorbij. We hebben geen vrienden meer oostelijk van Venetië, zegt Frankopan. Het machtscentrum verschuift langs de lijnen van de nieuwe zijderoute, van west naar oost. Hoe zullen wij ons aan die nieuwe wereldorde moeten aanpassen?” bron: http://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2016-2017/De-nieuwe-zijderoute.html)
Grote lijnen zijn belangrijk als we naar de geschiedenis kijken. De korte termijn versluiert de blik en maakt ons kortzichtig. Egoïsme dat opeens weer hip is, nu een narcistische president het voor het zeggen heeft in bijvoorbeeld de VS, veroorzaakt een blindheid die ons duur kan komen te staan. Peter Frankopan laat zien dat veel landen in de wereld merken dat West-Europa zwak is en dat men zich afvraagt wat ons continent nu eigenlijk bijdraagt aan het welzijn van de wereld en de mensen ter plekke. We hebben het idee dat wij de wereld iets goeds brengen maar in werkelijkheid valt dat vies tegen. We hebben geen idee wat anderen denken en hoe zij hun leven leiden. De westerse Europese bril is donkerder dan een zonnebril: alles wordt gefilterd vanuit ons eigen perspectief. Dat is dus een vorm van domheid en van geestelijke beperktheid. Populistische partijen zijn in die zin een gevaar voor de toekomst van ons land en ons continent. “We staan erbij en wij kijken ernaar” en we ondernemen niks, we wachten af en geloven in de mooie verkiezingsbeloften van politici die niet toegerust zijn voor hun taak. Ze zijn niet toegerust omdat ze geen idee hebben wat de toekomst zal gaan brengen. Ze houden zich bezig met de korte termijn, hun eigen verkiezingen, hun plek in de kamer of de regering en dat is het dan!
Wij zijn vanuit Europa teveel bezig met navelstaren. De neergang is aangebroken. Andere landen in de wereld gaan het overnemen of hebben het al overgenomen. China voorop. India volgt. Andere landen worden rijk en rijker. De economische invloed van West Europa neemt af en de landen rond de Stille Oceaan gaan de toekomst bepalen. Dat is al jaren bekend. Maar West Europa blijft zich terugtrekken binnen fort Europa. Bouwt alleen maar muren. Stuurt geld naar allerlei ongure sujetten om vluchtelingen binnen hun landsgrenzen vast te houden. Draagt zo bij aan de mensenhandel en de mensonterende omstandigheden waarin vluchtelingen terecht komen.
Hoeveel studenten stuurt Europa naar de rest van de wereld, vraagt Frankopan zich af. Ook om te ervaren en te leren in die landen hoe het daar is? Zij zijn de bestuurders in de toekomst. Hoevelen uit die andere landen komen deze kant uit om hier te studeren? Vanuit China, India, Rusland, en al de landen uit Afrika. De verhouding is scheef. De relaties voor de toekomst worden mede daardoor bepaald. Kortzichtigheid kan worden tegengegaan omdat mensen uit ervaring weten wat er aan de andere kant van de wereld gebeurt.
Politici roepen nu in Nederland op basis van prognoses mbt de groei van de bevolking, dat binnenkort iedereen uit Afrika naar Europa wil om te profiteren van onze rijkdom. Maar als wij, zoals Frankopan stelt, armer en armer worden, minder belangrijk in de wereld, wat zouden ze dan nog hier moeten komen doen? Als de bevolking groeit in Afrika de komende decennia, ondanks de de droogte, de oorlogen en de onderdrukking, dan betekent dit dat Afrikaanse landen rijker en voortvarender worden. Dus als de welvaart daar groeit, wat zouden ze dan nog in het Westen moeten komen doen, als wij toch geen echte kansen bieden om vooruit te komen? Schoonmaakwerkzaamheden, laag betaalde baantjes leveren geen toekomst op. Dat is hoogstens ter overbrugging. En alleen maar interessant als het in je eigen land nog veel slechter gaat. Maar de economische macht is aan het verschuiven en China investeert. China investeert niet alleen in Europa en de VS, het koopt niet alleen grote bedrijven in het rijke Westen, (ook al een teken van macht en van het langzame verval van Europa) maar het draagt ook zorg voor een nieuwe infrastructuur in veel Afrikaanse landen. Afrika is booming! Misschien nog niet op de korte termijn, maar zeker op de middellange termijn. En energie is er genoeg: geen fossiele brandstof nodig met al die zon. Water zal eerder een probleem blijven maar ook hier is een mouw aan te passen want als de zon niks kost kan veel energie worden ingezet om zeewater om te zetten in zoet water.
Het populisme heeft vanuit dit perspectief geen enkele poot om op te staan. Het is kortzichtig en het is dom egoïstisch bezig. Net zoals ze vlak voor de uitvinding van de auto in Londen nog dachten dat de stad helemaal onder de paardestront zou komen te liggen, metershoog. Toen werd de auto uitgevonden. Probleem opgelost. Predictie ongeldig. Prognose flauwekul!
Langs de (reeds oude) historische lijnen van de energievoorziening zal ook de toekomst gestalte krijgen. Maar wel volgens nieuwe sporen gevolgd door mensen die geen boodschap meer hebben aan ouderwetse denkbeelden. Olie, gas en steenkool, product van een eeuwenoude ontwikkeling, verhogen alleen maar de CO2 uitstoot met als gevolg opwarming van de aarde en daardoor een verandering van het klimaat. Maar durven wij het nu al aan in Europa aan om de fossiele brandstoffen voorgoed vaarwel te zeggen?
Europa stond en staat aan de bron van veel conflicten in het bijvoorbeeld het Midden Oosten en in Afrika. Europa heeft er tot nu toe niet van geleerd en wil er schijnbaar niets van leren. Wat we nu in veel Islamitische landen zien als effect van een (nieuw/oud) denken over Europa is mede veroorzaakt door onze opstelling. Islamitisch terrorisme is een antwoord op Westers en Europees machtsdenken. De val van Irak heeft een machtsvacuüm veroorzaakt waar IS dankbaar is ingesprongen en wij doen vanuit het Westen alsof het ons allemaal maar overkomt. Geen woord over de decennialange steun aan al die ongure types die onze Westerse belangen moesten beschermen in de economie en de energievoorziening.
De opkomst van (olieland) dictaturen zijn een rechtstreeks gevolg van Europees denken en handelen. Omwille van energie, olie, gas werden en worden dictators de hand boven het hoofd gehouden en worden er wapens op grote schaal verhandeld waarmee de bevolking wordt onderdrukt, inclusief buurlanden die een andere koers willen varen zoals Jemen op dit moment moet ondervinden door buurland Saoedie Arabië. Frankopan stelt dat we vanuit Europa geen oog hebben voor het grote plaatje, we benaderen elk land apart vanuit ons eigen stukje perceptie. We kijken niet vooruit en we denken te veel aan ons eigen belang. De rekening zal hoog zijn. We hebben onszelf als het ware al buiten de geschiedenis geplaatst door onze dubbele moraal: het een zeggen en het andere doen. Mensenrechten en christendom willen verspreiden en rücksichtlos andere landen uitbuiten zoals dat in het koloniale tijdperk dagelijkse realiteit was. In Afrika dragen de landen daar nog steeds de gevolgen van, het koloniale verleden leeft voort in tal van ontwikkelingen en in het denken van mensen. Democratie is in veel landen een farce, heersers willen tot aan het graf blijven regeren.
Het BNP is de laatste 30 jaar ontzettend gestegen in veel van de voormalige derde wereldlanden. China is het beste voorbeeld. Frankopan signaleert dit en stelt dat wij ons niet moeten blijven ingraven. Dat werkt niet. Veel welvaart is de andere kant op gegaan en de economie groeit, maar Europa wacht af en stopt te weinig energie in de toekomst. Een klassiek teken dat wij in Europa in verval aan het raken zijn, is volgens Frankopan het feit dat mensen uit de onderklasse in de zogenaamde derde wereld eerder kans maken om te stijgen op de maatschappelijke ladder dan de mensen in Europa. In Europa wordt de afstand tussen rijk en arm alleen maar groter. We zijn bezig met de buitenkant, de berichten in de media, de genoegens van de maatschappij en willen ons niet teveel bezig houden met de echt grote problemen. Als het mij maar goed gaat, de rest kan stikken. Die boodschap wordt nu met alle kracht uitgedragen door de onbenul die nu in het Witte Huis het voor het zeggen heeft, bijgestaan door aasgieren, zogenaamde adviseurs die de ondergang willen van het democratische en rechtstatelijke systeem. Een gevecht van allen tegen allen! Mooie toekomst. En de Amerikaanse conservatieve christelijke groeperingen staan erbij te juichen. Heel veel geleerd van het evangelie moet ik zeggen.
Peter Frankopan stelt dat een koning van Zhao (Noordwest China) al in 300 voor Christus schrijft dat je het heden niet moet willen begrijpen met het denken van gisteren, maar met het denken van vandaag. Het denken van morgen moet de voorwaarde vormen voor de toekomst die gaat aanbreken. Maar wat is het denken van morgen (of het denken van vandaag) – waar moet het aan voldoen en wat komt er op af?
Ik vermoed dat dit denken eerlijk en open moet zijn, met open vizier kijken naar wat om ons heen staat te gebeuren en wat er met mensen en ontwikkelingen aan de hand is. Geen alternatieve feiten, want dat soort alternatieven verhullen alleen maar het eigen machtsstreven, de absolute honger naar macht en alleenheerschappij. De wereld is globaal, het klimaat is globaal, de internationale banksystemen werken globaal want de geldstromen zijn globaal, de digitale wereld is globaal en ook de misdaad opereert globaal. In die zin zijn de criminelen veel landen een kilometer of honderd vooruit. Dus denken dat je problemen nationaal kunt en moet oplossen en alleen op dit niveau is van een uiterste domheid en kortzichtigheid. Europa is langzaam een continent dat slechts in de marge nog mee mag doen als wij zo door gaan en een land apart, zoals een aantal politici dit hardnekkig voorstaan, los van alle anderen, is een quantité négligeable. Dat is de tragiek van kortzichtigheid. Denken dat je de wereld in je zak hebt. Denken dat je weet hoe het zit terwijl je historisch en maatschappelijk gezien een volslagen onbenul bent.
Denken voor de toekomst blijft niet stil staan bij het eigenbelang, bij de korte termijn, bij wat er in mijn straatje gebeurt. Denken voor de toekomst is op de hoogte van alle toekomstige problemen: de nieuwe digitale wereld die is aangebroken, de nieuwe uitdagingen en nieuwe gevaren ervan. Als Google en Facebook nu werken aan methodes hoe op websites voorkomen kan worden dat mensen zich te buiten gaan aan scheldpartijen, zal deze techniek ook heel snel worden ingezet om andere onwelgevoeglijke uitingen te smoren. Denk aan Turkije waar oppositie gelijk staat een terrorisme of de verdenking ervan, net zoals in broederland Rusland. Makkelijk z’on instrument om het volk monddood te maken. De vrijheid van meningsuiting en de handhaving ervan kan niet ver genoeg gaan in dit licht.
Denken voor de toekomst denkt niet alleen vanuit economisch perspectief. Ook cultuur en geschiedenis zijn bepalend, de opvoeding van de burgers vanuit een breed en medemenselijk perspectief. Kunst en cultuur vormen de mens, zoals in het Oude China de ambtenaren ook vaak dichters waren, literaten, filosofen. Techniek is belangrijk maar draagt ook het gevaar van eenzijdigheid in zich als men niet buiten de eigen kaders leert kijken en denken. Inperken van onze wetenschap, om wat voor reden dan ook, niet of te weinig investeren in onderwijs en onderzoek, het zal onze toekomst geen goed doen. De uitdagingen liggen voor onze voeten, wij hoeven ze alleen maar aan te gaan. Kortzichtigheid, eigenbelang, egoïsme, intolerantie, ‘closed-mind’-gedrag zal ons de das omdoen en dan hebben we het aan onszelf te danken. Dus waarop nog wachten?
John Hacking
28 februari 2017
betekenisgeving & levenshorizon 