Eenzaamheid en leegte

Eenzaamheid en leegte

“Een kwart van de studenten ‘voelt leegte om zich heen’ en een op de vijf ‘mist andere mensen om zich heen’. Dat blijkt uit een studie van de universiteit naar het welzijn van studenten” bron: www.voxweb.nl/nieuws/zorgen-om-eenzaamheid-onder-studenten#

Een mens valt niet samen met zichzelf. Identiteit is altijd een kwestie van zijn en van ervaren hoe dit ‘er-zijn’ (Dasein) niet bij elkaar komt omdat we waarnemende en denkende wezens zijn. Casper David Friedrich, de Duitse schilder uit de Romantiek, heeft dat idee prachtig vorm gegeven in een aantal schilderijen. Telkens zien we een toeschouwer, of is het een beschouwer, op de rug die naar het landschap voor zijn voeten kijkt. Dan is het een berglandschap, dan weer de zee en de horizon achter de zee. De toeschouwer op het afgebeelde schilderij kijkt, en als bewonderaar voor het schilderij, kijk je als het ware mee met deze toeschouwer. Wat zou hij / zij denken, wat gaat er om in zijn / haar hoofd? Voor mij zijn deze schilderijen een verbeelding van de afstand die ontstaan is sinds de middeleeuwen tussen de mens en het hem omringende landschap. En zoals de mens naar het landschap kan kijken – op een afstand – waardoor het idee, het besef dat hij daar ook deel van uitmaakt, gerelativeerd wordt, op afstand gezet – door zijn denken, zijn ratio, zo kan hij ook naar zichzelf kijken, zijn eigen psyche, zijn lichaam, zijn ‘ziel’, dat is datgene waardoor hij ontroerd wordt, geraakt, getroffen. Denken, waarnemen, denken als waarnemen en waarnemen als denken scheppen zo een afstand met de werkelijkheid die ons omgeeft. Echt doordenken in confrontatie met de dingen om ons heen, kan ons doen ervaren dat wij tegenover een leegte staan, een ‘niets’, een ervaring die wij niet zomaar kunnen wegstoppen. Tenminste als je eerlijk de confrontatie aan durft met je denken en met je waarneming van de dingen. Je kunt natuurlijk altijd vluchten in afleiding, onze consumptiemaatschappij draait erop. Maar als je echt stil wilt staan bij de vraag wie je bent, waarvoor je leeft, en wat het leven voor zin heeft, jouw leven en het leven van anderen, dan kun je niet om de ervaring heen dat je ten diepste geconfronteerd kunt worden met een leegte, een ‘niets’. Want je hebt het antwoord niet, je hebt niet de zekerheid, de garanties die deze leegte kunnen opvullen zodat je er niet mee bezig hoeft te zijn. De leegte en de confrontatie met het ‘niets’ wordt ook veroorzaakt door het feit dat je gaat beseffen dat je sterfelijk bent en dat de dood op het einde van je leven wacht. Die combinatie van ‘doodsbesef’, ook de ervaring van de dood van dierbaren, en het niet hebben van definitieve antwoorden op de vraag naar zin, maken het leven moeilijk, veroorzaken die ervaring van leegte en van niet weten hoe verder. Eenzaamheid – dat wil ook zeggen – deze vragen niet kunnen of durven communiceren – hoort bij het leven, maar hoe hard je ook je best doet – je kunt ze niet definitief oplossen. Je zult je dus moeten verhouden hiertoe. Je leven is een reis met deze onzekerheden in je rugzak, met een soms bedreigende ‘leegte’ voor je aangezicht. Onze moderne tijd spiegelt ons een samenleving voor waar geluk voor iedereen bereikbaar is, tenminste als je je stinkende best doet. Dat is een illusie. Geluk is een bijeffect, een cadeautje als je goed handelt, maar geluk is niet maakbaar en niet bereikbaar door je best te doen. Maar als je in deze illusie leeft dat geluk wel maakbaar is, verkrijgbaar, als je maar in de goede omstandigheden verkeert, kan het rauw op je dak vallen als je leven niet meezit – als de vrienden en kennissen het zoveel beter schijnen te hebben getroffen. Sociale media laten zien hoe fijn en hoe goed ze het hebben en hoe leuk het leven kan zijn en jij ervaart daar allemaal niks van. Je hebt rotdagen, klote dagen, je voelt je alleen, eenzaam en je weet niet hoe je hierover en met wie je kunt praten. Toen ik zelf jonger was dacht ik altijd dat eenzaamheid bij het bestaan van grote filosofen en schrijvers hoort. Het is de bron waaruit ze putten en die hun creativiteit sporen geeft. Waarschijnlijk is dit echt zo, maar ik heb hiervoor geen bewijs. Dat zou betekenen dat een situatie van ervaren eenzaamheid en leegte ook creativiteit los kan maken. Maar dat veronderstelt ook dat deze personen die kwaliteiten in huis hebben om die creativiteit in te zetten. Om zich te uiten, om van de nood een deugd te maken. Maar ben je geen schrijver, kunstenaar, filosoof, dichter, wat dan? Hoe kun je jezelf dan uiten en je eenzaamheid inzetten om iets creatiefs tot stand te brengen? Leren leven met de leegte, het ‘niets’, kortom met een stuk eenzaamheid, hoort bij het leven. Je bent een gezegend mens als je in die relatie hiermee ook nog iets uit jezelf kunt halen dat voor anderen waardevol en inspirerend kan zijn. Maar praten, communiceren, samen dingen doen, en durven een stap te zetten, buiten jezelf en het in jezelf opgesloten zijn is ook al heel wat. In feite hoef je het niet alleen te doen. Wie vraagt zal gegeven worden, maar dan moet je wel vragen en durven vragen. Want wie geeft zijn kind een slang als hij om een brood vraagt…Dus vraag en je zult ontvangen, geef en je zult gegeven worden…en met kleine stapjes kom je al een heel eind.

John Hacking

4 juli 2017