lichaamsbeelden

Lichaamsbeelden

Omdat het bewustzijn vrij is en leeft in een wereld waarin vele werelden mogelijk zijn zonder dat het die allemaal kan onderscheiden raakt het denken soms in een spagaat want het bewustzijn produceert ook die beelden. Als Ovidius in zijn metaforen verhalen schildert van transformaties, vooral mensen die veranderen in dieren of planten, is dat een verbeelding van een idee, namelijk dat de mens kan transformeren.

Dat de uitkomst van dit proces misschien voor de mens in kwestie niet het meest wenselijke is, dat kan zijn, maar de toon is gezet. Zo noemt Robert Muchembled de moderne mens een uitvinding die in het tijdperk van het absolutisme is begonnen.

Hij schildert een soort cultuurgeschiedenis waarin ook het afwijkend gedrag aan de orde komt en de wijze waarop daar tegenaan gekeken wordt. De studie laat vooral zien dat de omgang met het lichaam en de beeldvorming van het lichaam aan veel veranderingen onderhevig is geweest en dat het effect hiervan onder andere zelfbeheersing was. Sigmund Freud zal dit thema veel later oppakken om zijn uitgestelde driftbevrediging te onderbouwen. Dat lichaamsbeelden veranderen wordt ook duidelijk in de autobiografie van Stefan Zweig die door Theo Mulder wordt geciteerd: “In […] De wereld van gisteren, beschrijft hij hoe aan het begin van de twintigste eeuw in Wenen de buiken het straatbeeld bepaalden. Gewichtige gezichten, zware pakken, hoeden, een wandelstok, een sigaar en een buik. Ze liepen langzaam, praatten afgemeten en streelden onder het praten hun goedverzorgde, vaak al wat grijs wordende baard. Grijs haar was een nieuw teken van waardigheid. Een respectabel man vermeed het zich te haasten, zou nooit rennen. Haast en lichaamsbeweging werden als vulgair beschouwd. De buik en het zware, met vet behangen lichaam hadden status en weerspiegelden de tevredenheid van de bourgeoisie.”

De lichaamsbeelden veranderen met de tijd – het lichaam maakt daarmee deel uit van een beweging. Het lichaam is in beweging en het wordt bewogen. Het is in beweging in de acties die het zelf onderneemt in de wereld maar het wordt ook bewogen door wat er om het lichaam heen gebeurt. De indrukken van de wereld waar het zelf mee te maken krijgt laten ook hun lichamelijke sporen achter. Niet alleen door het biologische verloop van het lichaam in het proces van ouder worden, ook in de herinnering, het geheugen, de indrukken die het leven achterlaat in het zelf en in het lichaam als woonplaats van dat zelf. Het lichaam heeft een eigen geheugen. De reuk is daarvan het bewijs, want geuren doen oude ervaringen herleven. Het lichaam reageert ook op onprettige situaties door het zelf te manipuleren. De inname van voedsel en het hongergevoel wijzen in die richting. Mensen eten om emoties te baas te kunnen, ze eten om getroost te worden, of om met stressvolle situaties om te gaan.

Het lichaam legt getuigenis af van de handelswijze zoals ook bij het onthouden van eten aan het lichaam en het overgeven na een bui van vraatzucht. De omgang met anorexia zou vanuit het lichaam bekeken moeten worden om te ervaren welke rol het lichaam in deze speelt. Het instrumentele denken dat in de natuurwetenschap een belangrijke rol is gaan vervullen is ook doorgedrongen in de medische wetenschap. Het meest duidelijk komt dit aan het licht als niet een mens, een persoon met een hart wordt aangesproken, maar alleen gekeken wordt naar de aard van de klachten en de wijze waarop via medicijnen of ingrepen hieraan gewerkt kan worden in een behandelingsplan. De “ziekte” of de klacht waarachter zich een “objectief organisch probleem” verschuilt kan vanuit een medische strategie worden aangepakt maar het lichaam is meer dan een hart en de persoon die de klachten uit is gebaat bij een andere benadering.

Eduard Kaeser die in “Der Körper im Zeitalter seiner Entbehrlichkeit. Anthropologie in einer Welt der Geräte” uitgebreid stilstaat bij de rol van de techniek in onze tijd en de technische benadering van het lichaam spreekt over een “narratief” van het lichaam. Daarmee bedoelt hij dat het lichaam ook getuigenis aflegt van de persoonlijke biografie en dat deze biografische elementen fundamenteel zijn in de benadering van het lichaam.

Psychisch welbevinden en lichaamsgesteldheid zouden wel eens meer samen kunnen gaan dan de artsen vermoeden. De begrippen concordantie en disconcordantie (die uit een andere context stammen)

kunnen deze relatie tussen lichaam en psyche uitdrukken als het lichaam ook een eigen stem heeft die vertaald wordt in lichamelijke uitingen als ziekte en lichamelijk ongemak. Stress bij jongeren die neerslaat in de vorm van een muisarm, rug- en nekklachten, eenzaamheidsproblemen die zich vertalen in buikpijn, gespannenheid, zich nooit thuis voelen zijn daarvan een voorbeeld. Als het levensverhaal en de ervaringen een plek krijgen in een constitutie waarin het zelf vorm kan geven aan zijn leven zodat het er beter van wordt zal dat vermoedelijk niet leiden tot lichamelijke klachten omdat het lichaam daarvan mee profiteert. Een voorbeeld is de omgang met ernstige levensproblemen: als er bijvoorbeeld gepraat kan worden, als betekenisvolle gebeurtenissen daardoor een plek kunnen krijgen waarmee het zelf verder kan met zijn leven, en er een optie is op toekomst en geluk, levert die ervaring achteraf gezien veel voldoening op en is het zelf sterker geworden. Dan hebben de problemen een plek gekregen, een duiding en beheersen ze niet meer het leven van het zelf die eronder gebukt gaat, met alle lichamelijke effecten van dien. Als het lichaam ziek is geworden van de situatie van het zelf in de wereld kan het beter worden als het zelf in de gaten krijgt waar de oorzaken van de ziekte liggen. Dat is het begin van het genezingsproces. Stress is daarvan een mooi voorbeeld. Maar zoals boven geschilderd kan het zelf ook overdonderd worden door wat er in de wereld allemaal te koop is – en als het zelf “niet rust in zichzelf” kan het zo omtuimelen bij de geringste tegenslag of het kan zichzelf verliezen door achter alles aan te lopen.

Dit is een excerpt uit tekst met noten: complete tekst: http://philosophyofthebody.wordpress.com/wereldbeeld-als-lichaam/