Bekering

Bekering

Als “de uiterlijke woestijnen zich in de wereld vermenigvuldigen, omdat de innerlijke woestijnen zo uitgestrekt zijn geworden,” vormt de ecologische crisis een oproep tot diepgaande innerlijke bekering. (Laudato Si’ – pag. 124)

Vaak voel ik de drang om mijn ergernis te uiten. Als er op het speelveld van de politiek weer eens vals wordt gespeeld bijvoorbeeld, als een partij die zegt te staan voor vrijheid het parlement afkraakt als ‘nepparlament’ terwijl ze wel gebruik maakt van de (democratische) mogelijkheid haar ongenoegen te uiten in datzelfde parlement. Hoe kan een eenmanspartij (wat dus geen partij is) opkomen voor vrijheid als de deelnemers en jaknikkers in die partij tot ja-knikken gedwongen worden op straffe van uitsluiting. Wie durft er op zo een partij te vertrouwen die het moet hebben van one-liners, anderen zwart maken, en vooral zondebokken zoeken voor de staat waarin het land verkeert. Haat zaaien in plaats van constructieve oplossingen bedenken, bevolkingsgroepen wegzetten (Polen, Marrokanen, Turken) als ongewenste vreemdelingen die crimineel gedrag vertonen of terreur onderschrijven vanuit Islamitische hoek. De Koran verbieden en de moskeeën, de asielzoekercentra sluiten en alle vreemdelingen het land uit en Nederland uit Europa, allemaal als partijprogramma, en dat allemaal omdat we een beschaving hebben die zich hiermee niet zou verdragen omdat we als samenleving staan in de Joods-Christelijke traditie.

Wat is dit Joods-christelijk? Heeft iemand van die partij van vreemdelingenhaat wel eens de moeite genomen om zich te verdiepen in de bijbelse geschriften waar gezegd wordt dat de vreemdeling welkom is en dezelfde rechten geniet als de inwoner van het land? Heeft iemand van die partij wel eens gelezen hoe Jezus van Nazareth optrad en hoe open en gastvrij hij was voor de mensen die hij onderweg tegenkwam? Prat gaan op een traditie en dezelfde traditie met voeten treden is meer dan hypocrisie. Het is een leugen, het is vals en het is demagogisch. Het verdient het woord christelijk of Joods-christelijk absoluut niet. Christelijke partijen die met deze vorm van denken instemmen, met dit gedrag en dit politiek programma, mogen zich wel eens op hun uitgangspunten bezinnen.

Paus Franciscus legt de vinger op de wonde in zijn encycliek Laudato Si’als hij stelt: De huidige toestand van de wereld “brengt een gevoel van onbestendigheid en onzekerheid voort, dat op zijn beurt vormen van collectief egoïsme begunstigt”.  Wanneer de mensen egocentrisch worden en hun geweten afsluiten, vergroten zij hun eigen hebzucht. Hoe leger het hart van een persoon is, des te meer behoefte heeft hij aan kopen, bezitten en consumeren. In die context lijkt het onmogelijk dat iemand het accepteert dat de werkelijkheid hem een grens stelt. Tegen deze horizon bestaat er evenmin een waarachtig algemeen welzijn. Wanneer dit mensentype in de samenleving dominant wordt, zullen alleen die normen worden gerespecteerd die niet ingaan tegen de eigen behoeften. Daarom vrezen wij niet alleen de mogelijkheid van verschrikkelijke klimatologische verschijnselen of grote natuurrampen, maar ook catastrofes die voortvloeien uit maatschappelijke crises, omdat de obsessie van een op consumptie gerichte levensstijl, vooral wanneer alleen maar weinigen die kunnen voeren, slechts geweld en onderlinge vernietiging teweeg zal brengen. (pag. 118)

We leven in die wereld van crisis, angst, geweld en onzekerheid. Oorlog en aanslagen, vluchtelingenstromen en de verwoesting van de aarde, de bedreiging van het milieu, de klimaatveranderingen, het zijn evenzo veel factoren die het leven er niet makkelijker op maken. Toch is de paus niet alleen pessimistisch, hij stelt: En toch is niet alles verloren, omdat de mens, die in staat is zich tot het uiterste te verlagen, ook voor het goede kan kiezen en kan herleven, ondanks de  psychologische en maatschappelijke conditionering die hem wordt opgelegd. Hij is in staat eerlijk naar zichzelf te kijken, de eigen oververzadiging te onderkennen en nieuwe wegen naar ware vrijheid in te slaan. Er bestaan geen systemen die de openheid voor het goede, de waarheid en de schoonheid, en het vermogen hen gestalte te geven, volkomen te niet kunnen te doen. Dit vermogen is immers door God in ons hart gelegd. leder mens in deze wereld vraag ik zijn eigen waardigheid niet te vergeten en niemand heeft het recht hem deze waardigheid te ontnemen. (pag. 118)

De uiterlijke woestijnen van de wereld veelal veroorzaakt door innerlijke woestijnen hoeven niet het laatste woord te hebben en ons te dwingen tot cynisme, ironie, fatalisme en egoïsme. Maar de innerlijke woestijnen waarin velen verkeren doet hen grijpen naar tovermiddelen: vrijheid voor alles en voor iedereen, is dan het motto. Alle beperkingen aan de kant, alle vormen van dwang en repressie, weg ermee. Vaste waarheden, religieuze stelsels die eisen stellen, op de mesthoop ermee.

Maar de hang naar absolute vrijheid is een illusie. Geen vrijheid zonder grenzen, geen vrijheid zonder beperkingen. De ander is per definitie de inperking van jouw individuele vrijheid. Paus Franciscus zegt: “Ook het  maatschappelijk milieu kent zijn wonden. Maar alle worden in wezen veroorzaakt door hetzelfde kwaad, namelijk door het idee dat er geen onbetwistbare waarheden bestaan die ons leven leiden, waardoor de menselijke vrijheid geen grenzen kent. Men vergeet dat “de mens niet alleen zichzelf makende vrijheid is. De mens schept zichzelf niet. Hij is geest en wil, maar hij is ook natuur.”(pag. 9-10)

Omdat de mens deel uitmaakt van de natuur, een lichaam heeft dat zijn geest pas mogelijk maakt, zijn denken, zijn uitvindingen en zijn fouten, is de mens een wezen dat relatief is. Maar het ligt in de aard van de mens om zijn relativiteit te relativeren en te grijpen naar het hoogste en allerhoogste: namelijk absolute controle. Invloed, macht uitoefenen over de dingen, over de aarde, over de wereld en over de mensen. Wapens zijn hierbij de economie, de economische macht, de wetenschap en vooral het denken, gekenmerkt door eenzijdigheid en door een verlangen naar beheersing.

De mensen die deze macht uitoefenen weten heel goed waar ze mee bezig zijn. Er is geen rijkdom zonder kennis hoe die rijkdom is verkregen en hoe ze kan worden behouden. Met werken wordt je niet rijk, met het werk van je handen wordt je nooit steenrijk, hoe vaak ook wordt verwezen naar de Amerikaanse droom: van krantenjongen tot miljonair. Om rijk te worden moeten er andere factoren meespelen en vaak is bedrog in het spel: lage lonen, uitbuiting, mensen laten consumeren ook al worden ze daar niet beter van. De mens als consument wordt een worst voorgehouden: hij wordt gelukkig als hij maar consumeert. Als hij meedoet in het geheel van ongekende groei en van ongekende exploitatie. Maar de wereld wordt er niet beter op en de mensen niet gelukkiger. Ontevredenheid is eerder het resultaat, afgunst en jaloezie. De armen willen ook wat de rijken hebben, de have-nots wagen de oversteek naar de rijke landen want ze willen mee profiteren en geef ze eens ongelijk. Het overheersende economische denken, alles bezien vanuit economische kaders, van het verlangen naar groei en naar meer en meer consumptie leidt niet tot een aards paradijs. Hoe graag de politici dit ook zouden willen.

Paus Franciscus zegt hierover: De visie op de mens als consument, die door het raderwerk van de geglobaliseerde economie wordt begunstigd, neigt ertoe de culturen homogeen te maken en de immense culturele verscheidenheid te verzwakken, die een schat van de mensheid is. Beweren dat men alle moeilijkheden door uniforme normenstelsels of met technische ingrepen oplost, leidt daarom ertoe dat de complexiteit van de lokale problemen, die om een actieve deelname van de bewoners vragen, wordt verwaarloosd. De nieuwe processen die worden ontwikkeld kunnen niet altijd worden geïntegreerd in modellen die van buitenaf warden bepaald, maar moeten uit de lokale cultuur zelf voortkomen. Zo moet, evenals het leven en de wereld dynamisch zijn, ook de zorg van de wereld flexibel en dynamisch zijn. Puur technische oplossingen dreigen te kijken naar symptomen, die niet de diepste problemen raken. Het is noodzakelijk zich het perspectief van de rechten van de volken en de culturen eigen te maken en zo te begrijpen dat de ontwikkeling van een maatschappelijke groepering een historisch proces binnen een culturele context veronderstelt en vraagt om een prominente rol van de lokale maatschappelijke actoren uitgaande van hun eigen cultuur. Evenmin kan men het begrip kwaliteit van leven opdringen, maar moet dit begrepen worden binnen de wereld van symbolen en gewoonten die aan iedere menselijke groepering eigen zijn. (pag. 87)

Hij pleit dan ook ervoor om te focussen op een andere levensstijl, hij pleit voor een radicale omkering. Een bekering is gevraagd. Welzijn van mensen moet voorop komen te staan, zodat iedereen tot zijn recht kan komen via arbeid, deelname aan de samenleving, de ervaring van een zinvol bestaan. Het consumeren van goederen alleen zal daar niet toe leiden. De paus hierover: Daar de markt ertoe neigt een dwangmatig consumptie-mechanisme te veroorzaken om zijn producten af te zetten, worden de mensen uiteindelijk meegezogen in een wervelwind van aankopen en overbodige uitgaven.

Obsessief consumentisme is een subjectieve weerspiegeling van een” technisch-economisch paradigma. Er gebeurt wat Romano”Guardini al signaleerde: de mens “accepteert de gewone objecten en gebruikelijke” vormen van leven, zoals zij worden opgelegd door rationele plannen en massaproducten en hij doet dit in het algemeen met de indruk dat dit alles redelijk en juist is”.’« Dit paradigma doet allen geloven dat zij vrij zijn, zolang zij een vermeende consumptievrijheid hebben, terwijl in werkelijkheid een minderheid, die de economische en financiële macht heeft, de vrijheid bezit. In deze verwarring heeft de postmoderne mensheid geen zelfkennis die haar richting kan geven, en men beleeft dit gebrek aan identiteit met angst. Wij hebben teveel middelen voor armzalige en doeleinden. (pag. 117) (zie ook: R.Guardini, Das Ende der Neuzeit, Würzburg 1965, 66-67.)

De partij van de vreemdelingenhaat houdt ons de vrijheid van de consument voor: niet meer en niet minder. Alles voor onszelf, niks willen delen, alle vreemden buiten de deur houden. Het is van ons, van ons, van ons. Het klinkt mij in de oren als een ontevreden kind dat niets van zijn snoepgoed wil afgeven. Alles alleen opeten, alles alleen consumeren, alles alleen voor zichzelf behouden. Maar in welke wereld leven we? Zijn we alleen op de wereld, een klein landje in een vijandige omgeving (Europa). Hoe illusoir zijn de oplossingen die deze groep van vijanddenkers ons voorhouden. Hoe vredelievend zijn ze dat de leider zelfs elke dag moet worden beschermd op kosten van de belastingbetaler? Ik noem dat een gesubsidieerde haatzaaier. Een democratie onwaardig. En dat er velen op hem zullen stemmen doet niets af aan het inhumane karakter van zijn uitspraken en zijn plannen. Domheid kent nu eenmaal geen maat. Helaas.

Paus Franciscus heeft vanuit zijn traditie gestoeld op de bijbel en de ervaring van christenen in de loop der eeuwen een andere kijk op de wereld. Die kijk is positief en roept op tot nederigheid. Hij pleit voor omkeer, bezinning en bekering tot een handelen dat oog heeft voor de medemens, dat paal en perk stelt aan uitbuiting en aan geweld. Ook ten aanzien van de aarde zelf. Ik citeer graag zijn woorden want ik kan daar van harte mee instemmen: Het is onze nederige overtuiging dat het goddelijke en het menselijke elkaar ontmoeten in het kleinste detail van het naadloze kleed van Gods schepping, zelfs in het laatste korreltje stof van onze planeet. (pag. 11)

John Hacking

6 september 2016

Bron: Laudato Si’. Encycliek van paus Franciscus over de zorg voor het gemeenschappelijke huis, 2015