Die Globalisierung bedeutet nicht einfach, dass das Dort mit dem Hier vernetzt ist. Sie bringt vielmehr ein globales Hier hervor, indem sie das Dort ent-fernt und ent-ortet. Weder die Inter- noch die Multi- noch die Transkulturalität vermag dieses globale Hier zu markieren. Der hyperkulturelle Tourist bereist den Hyperraum von Ereignissen, der sich dem kulturellen Sightseeing erschließt. So erlebt er die Kultur als Kul-Tour. ( Byung-Chul Han, Hyperkulturalität. Kultur und Globalisierung Merve Verlag Berlin 2005, pag. 47)
Antropoceen
Onderzoek naar de uitdijende ruimte van dit universum en onderzoek naar de allerkleinste delen van atomen en moleculen vindt tegelijk plaats op verschillende locaties en door verschillende wetenschappers. Dat levert veel nieuwe inzichten op, maar het grote en het kleine bevatten nog veel geheimen. Beide dimensies en de kennis daarover zeggen iets over de tijd waarin we leven. Kijken we naar de mens als lichaam, een mens die ergens woont en in een bepaalde tijd leeft, dan zitten we nu in het antropoceen, een tijdperk waarin de mens een groot stempel drukt op de aarde en haar bewoners. En dat niet altijd positief. Eerder het omgekeerde is het geval. Talloze dieren en planten dreigen uit te sterven omdat hun leefgebied verwoest wordt door menselijk ingrijpen. Zij verdwijnen uit onze tijd omdat wij geen plaats voor hen maken. Als ‘koningen’ in of heersers over de schepping gedragen wij ons als absolute heersers die overal lak aan hebben en die aan niemand verantwoording schuldig zijn. Economische winsten, economisch rendement gaat boven alles. Hebzucht heerst in de harten van velen. Een hebzucht die zich zeer negatief kan gaan uitwerken op het voortbestaan van veel leven op deze aarde. Ook menselijk leven. Velen betalen een hoge prijs voor de hebzucht van weinigen. Oorlogen worden gevoerd als bliksemafleider voor de misère in eigen land, vijanden worden gecreëerd om eigen falen te verhullen en de aandacht af te leiden (Rusland). Of politieke tegenstanders worden monddood gemaakt via gecorrumpeerde rechters die hen veroordelen om een kleinigheid die in een normaal land vanzelfsprekend zijn (Rusland, Turkije). Hele delen van de Amazone en de tropische bossen in Afrika en Indonesië worden platgebrand om er soja en mais te kweken of om er palmolieplantages op te vestigen. Daarbij gebruik makend van reusachtige hoeveelheden gif om alle andere planten te verdelgen. Dan spreek ik nog niet over de gevolgen van de mijnbouw om steenkool, metalen, en zeldzame aardmetalen te delven. Voorlopig lijkt daar geen einde aan te komen.
Misschien hebben sommigen onder ons nog het idee dat veel zaken ver weg zijn, dat ze ons niet raken omdat we in een ander land leven. In een andere context, waardoor we minder geraakt worden door al deze ontwikkelingen. Maar velen zetten het journaal niet meer aan, of lezen geen kranten meer, omdat ze niet meer het negatieve nieuws kunnen verdragen dat ons soms lijkt te overspoelen. Maar kop in het zand gaat niet werken. Deze aarde en deze wereld draagt de gevolgen van ons menselijk handelen, hoe ver of hoe dichtbij wij ook bij sommige rampgebieden wonen. Er is een nieuwe realiteit ontstaan, een hyperrealiteit, een realiteit die ons allen aangaat en ons allen raakt. Het is een realiteit waarin wij duidelijk de gevolgen van ons menselijk handelen gaan voelen en waarvan de klimaatverandering er maar een is. Er is geen plek meer op aarde waar je je kunt verstoppen. We zullen er samen aan moeten gaan staan om een andere manier te vinden hoe we omgaan met onszelf, met de aarde en met al haar bewoners.
Globaal denken en handelen
Het effect van het feit dat de wereld, de globus, nu ons huis is, heeft gevolgen voor ons gedrag en onze houding tegenover deze wereld. Als we nog niet in de gaten hebben dat ons gedrag effect heeft op andere delen van de wereld komen we daar soms hardhandig achter. Via internet en de digitale mogelijkheden zijn we met allen en met alles verbonden en zijn we kwetsbaar geworden. Daar wordt misbruik van gemaakt en velen spinnen daar garen bij door oplichting, hacken van systemen en stelen van data. Zelfs de aanvoerlijnen van olie en gas zijn niet veilig om maar niet te spreken van de ondergrondse leidingen in zee waardoor data stromen, die en masse binnenkomen aan de Nederlandse kust. Voor het gebruik van de ruimte die de aarde omgeeft is nog niet zoveel geregeld en elke gek met veel geld kan satellieten de ruimte inschieten zonder op de gevolgen te letten. Kilo’s ruimtepuin zweven om de aarde en vormen zo een nieuwe schrootkring.
Op 1 oktober verscheen dit bericht op de BBC van Shiona McCallum – Technology reporter: Tech billionaire Elon Musk has presented the latest prototype of a humanoid robot being developed by his Tesla electric car company. Optimus appeared on stage at a Silicon Valley event, where it waved to the audience and raised its knees. The CEO said the robot was work-in-progress but could be on sale to the public in a few years’ time. Tesla’s mass-market robots will be tested by working jobs in the car factories, company engineers say. (https://www.bbc.com/news/technology-63100636). Wie garandeert ons dat dit soort robots niet worden ingezet voor (autonome) oorlogsvoering? Waarbij het gedoe op Twitter alleen maar voor afleiding zorgt en voorkomt dat mensen verdere kijken dan hun neus lang is bij een dergelijke zogenaamde filantroop die mee wil spelen op het wereldtoneel!
De wereld is te groot om in zijn geheel te controleren, de aarde nog te omvattend om ook de negatieve effecten van menselijk handelen te voorkomen. Hoe goed de afspraken die erover zijn gemaakt, het gaat nog heel vaak mis. De mens, beperkt door zijn lichaam, handelt plaatselijk en zijn handelen is tijdelijk. Maar de digitale mogelijkheden overstijgen elke vorm van verbeelding. Als de robot een meer prominente plaats gaat innemen in ons leven, deel wordt van ons dagelijks leven, is dat een nieuwe ontwikkeling die we nu nog nauwelijks kunnen overzien. Als onze cultuur waarin we zijn opgegroeid binnenkort niet meer is te onderscheiden van culturen op duizenden kilometers afstand dan zijn we in een totaal nieuwe wereld terecht gekomen, een wereld met een hypercultuur.
Hypercultuur
Byung-Chul Han verwijst hiernaar in zijn essay Hyperkulturalität. Kultur und Globalisierung. De plek is niet meer de plek, de plaats niet meer de plaats, alles is tegelijk ver weg (in de letterlijke zin) en dichtbij in de emotionele zin omdat we via de digitale middelen overal tegelijk kunnen zijn. We kunnen via deze digitale middelen overal kennis van nemen en nieuwe kennis tot ons nemen. Niet alleen van voedsel bijvoorbeeld, maar ook krijgen we een indruk hoe mensen leven en hoe zij hun leven inrichten. Het aura dat een vreemd onbekend land, een cultuur, vroeger had verdwijnt. Veel gaat op elkaar lijken, veel overlapt elkaar, veel wensen en verlangens komen overeen want velen willen een zelfde vorm van welvaart, van mobiliteit, van economische zekerheid. Han schrijft over dit proces:
Ent-Ortung und Ent-Fernung bedingen einander. Orte werden ent-fernt. Ent-Ortung erzeugt Nähe. Kulturelle Ausdrucksformen werden aus ihrem jeweiligen Ort, aus ihrem geschichtlichen oder rituellen Zusammenhang heraus in ein Nebeneinander ent-fernt. Sie reihen sich in einer hyperkulturellen Abstandslosigkeit und Gleichzeitigkeit aneinander. In der Hyperkultur werden unterschiedliche Formen oder Stile aus unterschiedlichen Orten und Epochen in ein Hyperpräsens ent-fernt. Dieses hyperkulturelle Nebeneinander loscht die Aura aus, die vom besonderen Hier, vom einmaligen Ort und von einer besonderen Zeit und Geschichte ausginge. So entauratisiert die Globalisierung die Kultur zur Hyperkultur.
Entauratisierung ist auch Defaktifizierung. Kulturen lösen sich aus ihrem örtlich-geschichtlichen Eingebettetsein, ja aus ihrer Geworfenheit. Defaktifiziert bieten sie sich unterschiedlichen Formen der Aneignung an. Die ent-orteten, ent-auratisierten Kulturen sind nicht einfach Wiederholungen ohne jede Authentizität. Sie erreichen ein anderes Sein, eine andere Realität, die gerade in ihrer Auralosigkeit glänzt. In Anlehnung an die Hyperkulturalität könnte man sie Hyperrealität nennen. (pag. 41-42)
Afrika als voorbeeld
We leven al een tijd in deze hyperrealiteit. Alleen, we hebben het misschien nog niet echt in de gaten. Het wereldkampioenschap voetballen doet het nog lijken alsof we naties zijn die sportief met elkaar de strijd aangaan, maar de winst van een Afrikaans land dat alle andere Afrikaanse landen in extase brengt laat zien dat ook Afrika een werelddeel is waarin velen zich met elkaar verbonden voelen. Dat opeens nationale belangen even op de achtergrond verdwijnen. Ook een aflevering van Tegenlicht over een positieve kijk op Afrika (de kracht van Afrika – tegenlicht – VPRO) vanuit Afrikaanse stemmen maakt dat duidelijk. Sommigen spreken over de droom dat Afrika één zal worden, dat de landen een eenheid vormen zoals de Europese Unie. Niet meer vasthouden aan de kunstmatige grenzen die de vroegere koloniale machten met de lineaal hebben getrokken, dwars door alle tradities en stamverbanden heen, maar vrij verkeer van goederen, ideeën en mensen tussen alle landen. Afrika heeft de potentie om dit te realiseren als ze de politici die alleen aan hun eigen gewin denken, (net zoals velen in Europa en elders op de wereld), aan de kant schuiven. Als er een nieuwe wind gaat waaien waarin jongeren met inzet van hun talenten het welzijn en de welvaart van de hele samenleving belangrijker vinden dan hun eigen inkomen, hun eigen invloed en hun eigen zeggingskracht. Misschien slaagt Afrika er wel een als eerste continent op deze aarde om een positieve draai te geven aan de toekomst van de wereld. Minder vervuiling, minder of geen afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, (er is zon en wind genoeg), meer natuur die met rust wordt gelaten, minder corruptie en minder eigenbelang in de politiek en de inrichting van de samenleving (ubuntu), etc. etc. Ik heb goede hoop dat de wereld zich nog ten goede kan ontwikkelen als we oude gewoontes loslaten, ons niet blindstaren op wat we hebben. Europa komt in de documentaire in de ogen van de Afrikaanse sprekers over als een oud museum. Bang om te verliezen, plaatsen we hekken om het continent om vooral iedereen buiten te houden. Bang om de vreemde anderen toe te laten terwijl het continent zit te springen om nieuwe krachten, nieuwe inspiratie, nieuwe mensen met frisse ideeën en gemotiveerd handelen. Europa schiet zich in de eigen voet en zal dan ook de prijs betalen van dit achterlijke denken dat wil behouden zonder te investeren. Dat zich laat leiden door angst en niet door toekomstvol verwachten. Dat bang is om te dromen en dat daarom wakker wil blijven, alles wil controleren, alles wil beheersen. In een globale en digitale wereld is controle relatief en slechts een beperkte manier van handelen en van denken. Voor de toekomst van de wereld ongeschikt.
John Hacking
15 december 2022
Byung-Chul Han, Hyperkulturalität. Kultur und Globalisierung, Merve Verlag Berlin 2005
betekenisgeving & levenshorizon 