Uitgesmeerde aandacht

Het uitgesmeerde lichaam

In de film de “Lord of the Rings” gemaakt naar het gelijkmatige boek van de Britse schrijver Tolkien zegt een van de auteurs die de rol van Bilbo Balings vertolkt dat hij het gevoel heeft dat hij in de tijd is uitgesmeerd als boter, hij is namelijk buitengewoon oud geworden door het bezit van de magische ring van de kwade vorst Sauron. Hij zegt: “Gossie, ik voel me helemaal dun, min of meer uitgerekt als je berijpt wat ik bedoel: als boter die over teveel boterhammen is uitgesmeerd. Dat kan niet goed zijn. Ik heb een verandering nodig, of iets dergelijks.” (p.44) Uitgesmeerd is een mooie metafoor om de hedendaagse ontwikkelingen op het gebied van de sociale media via internet en mobiele telefoon te duiden. De mogelijkheden om aanwezig te zijn in de virtuele wereld vanaf de stoel voor de computer zijn eindeloos. De wereld zoals wij die voor het bestaan van de computer kenden uit verhalen, eigen reizen, boeken en later uit films in de bioscoop en via de tv is in een periode van 10 jaar virtueel aanwezig in onze huiskamers en dat elk moment van de dag, op elke plaats op deze aarde waar wij verbinding hebben. Er zijn mensen jong en oud die het een belasting vinden om hun aandacht te moeten richten op een wereld waar ze vaak niet om gevraagd hebben maar die toch deel uitmaakt van hun leven. Ze brengen het niet op om hun aandacht te verdelen, zo hun woorden, of ze laten zich niet verleiden, over de talrijke mogelijkheden die worden aangeboden om contacten te leggen, om zichzelf te tonen (en te manifesteren), om ook een virtueel leven met een dito identiteit te gaan leiden. Omgekeerd zijn er talloze jongeren die het zich niet kunnen voorstellen dat zij hun mobiele telefoon niet bij zich mogen hebben want het is hun “lifeline” naar buiten. Zo zijn er misschien twee belangrijke bewegingen te onderscheiden in aandacht voor de omringende wereld vanuit het zelf: 1. Concentratie, naar binnen keren, zich richten op een kern, de aandacht niet verdelen maar vasthouden en sturen zodat hij niet verspreid raakt en speelbal wordt van allerlei emoties en gewaarwordingen. 2. De omgekeerde beweging van concentratie, verstrooiing, overal naar kijken, van de hak op de tak, de aandacht niet vasthouden maar voortdurende verschuiving van blikveld, van perspectief, van object.

In religieuze bijeenkomsten wordt geprobeerd de concentratie te bevorderen, een gerichtheid op de transcendentale werkelijkheid, een gerichtheid op wat God wordt genoemd. Deze concentratie kan verdiepend werken, ook omdat de afleidingen worden ingeperkt. Het subject voelt zich minder verdeeld, minder verstrooid. In populaire jongerenprogramma’s staat actie en beleving centraal. Er wordt van de ene naar de andere sensatie gehold. “ Hoeveel vakantie kun je aan” een programma op TFM, waar de jongeren letterlijk hollend van de ene kick naar de andere toegaan om maar niets te missen, alsof de duivel hen op de hielen zit. Hartmut Rosa heeft in 205 een boek geschreven met de titel “ Beschleunigung. Die Veränderung der Zeitstrukturen in der Moderne” over het verschijnsel dat alles sneller gaat en vlugger moet. Het motto lijkt te zijn “ meer van alles en sneller”. Het lichaam moet dat allemaal volbrengen, want het lichaam is het voertuig waarmee we al die acties ondernemen. Rosa onderscheidt een versnelling veroorzaakt door de techniek, een versnelling van sociale ontwikkelingen en een versnelling van het levenstempo. Daarnaast schetst hij ook strategieën om deze versnelling van bijna alle sectoren van het leven in te dammen en te beheersen.

Wat zal de toekomst brengen en hoe zal ons lichaam reageren op al die tempowisselingen? Vakanties zijn niet meer voldoende om te ontspannen, om los te laten

John Hacking